του Νίκου Μουτσίδη
Η έξαρση του COVID-19 επέφερε σημαντικές επιπτώσεις στις παγκόσμιες οικονομίες. Πρακτικά, ‘’ταρακούνησε’’ θεσμούς και άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Σε κρατικό επίπεδο, οι δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας και του οικονομικού αντίκτυπού της, ολοένα και αυξάνονται. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η δημιουργία εντονότερων και πολυπλοκότερων αντισταθμιστικών σχέσεων (trade-offs) μοιάζει με φυσικό επακόλουθο. Τα κριτήριά τους, όμως, φαίνεται να διαφοροποιούνται, καθώς αυτά επικεντρώνονται στην εξάλειψη των σχετικών με την πανδημία συνεπειών. Επί παραδείγματι, στο Ηνωμένο Βασίλειο η εξασφάλιση εργατικών εισοδημάτων σε συνδυασμό με την ενίσχυση του NHS (National Healthcare Service) διαμόρφωσε το εθνικό χρέος (national debt) στις £355 δισεκατομμύριες λίρες Αγγλίας, για το οικονομικό έτος που εκτείνεται από τον Απρίλιο του 2020 έως και τον Απρίλιο του τωρινού έτους, ενώ αυτό φαίνεται να μειώνεται στις £234 δισεκατομμύριες το επόμενο. (‘Budget 2021: How much will it cost the UK and how will we pay?’, 2021) Οι οικονομικές δαπάνες ‘’επισκευής’’ του κοινωνικού ιστού και της υγειονομικής διαχείρισης που εφαρμόζονται διεθνώς δεν προξενούν σημαντική εντύπωση. Ωστόσο, μια συγκεκριμένη περίπτωση ξεχωριστής δαπάνης εγείρει πληθώρα ερωτημάτων. Κι αυτό δεδομένης της παγκόσμιας οικονομικής και υγειονομικής κατάστασης. Ο λόγος για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο.
Όπως είναι ήδη γνωστό, οι αγώνες θα λάμβαναν χώρα το καλοκαίρι του 2020 παίρνοντας τη σκυτάλη από αυτούς του Ρίο της Βραζιλίας το 2016. Ιστορικά αναφέρεται ότι το Τόκιο είχε αναλάβει και τους Ολυμπιακούς του 1940 οι οποιοί, αρκετά ειρωνικά, είχαν ακυρωθεί λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η οργάνωσή των Ολυμπιακών Αγώνων από μόνη της αποτελεί μια κοστοβόρο διαδικασία. Εάν συνυπολογίσουμε, δε, το διαρκώς συσσωρευόμενο χρέος του ιαπωνικού δημοσίου διαπιστώνουμε το διακύβευμα αυτού του εγχειρήματος. Το τελευταίο ερμηνεύεται με τη βοήθεια του μέσου κόστους των Ολυμπιακών εκδηλώσεων που έχουν ήδη λάβει χώρα από το 2000 κι έπειτα, καθώς αυτό ανέρχεται στα $17,524 δισεκατομμύρια δολλάρια. Την πρωτιά στις δαπάνες κατέχουν οι αγώνες του 2008 στο Πεκίνο ($44 δις) ενώ στην τελευταία θέση αυτής της κλίμακας βρίσκονται οι αγώνες του 2000 στο Σίδνεϊ ($5,121 δις). Αξίζει να σημειωθεί πως στην πρώτη περίπτωση σημειώθηκαν κέρδη της τάξεως των $146 δις, ενώ στη δεύτερη ζημία ανερχόμενη στα $2 δις. (‘Cost of the Olympic Games’, 2021) Γενικότερα, από το 1960 κι ύστερα, δημιουργείται το μοτίβο της σταθερής υπέρβασης του αρχικού προϋπολογισμού. Η μέση τιμή της υπέρβασης αυτής ανέρχεται στο 172% (Flyvbjerg et al., 2020) Το γεγονός, όμως, που καθιστά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο ξεχωριστούς είναι το ότι η υπέρβαση αυτή προβλέπεται πως θα ξεπεράσει το φράγμα των 200 ποσοστιαίων μονάδων.
Το κόστος των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο ήδη, σχεδόν 5 μήνες πριν την έναρξή τους, ανέρχεται στα $15,4 δις (OCOG and Other Entities Budget, n.d.) Ο μεγαλύτερος όγκος δαπανών φαίνεται να επικεντρώνεται στο κομμάτι των αγωνιστικών υποδομών με σύνολο της τάξεως των $7,5 δις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, ακόμα, ο τρόπος με τον οποίο διαμοιράζεται το κόστος στους μετέχοντες. Οι τελευταίοι απαρτίζονται από την Οργανωτική Επιτροπή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες (OCOG) την Μητροπολιτική Κυβέρνηση του Τόκιο (TMG) και την Ιαπωνική Κυβέρνηση. Ο συνολικός προϋπολογισμός του κόστους καλύπτεται κατα $6,7 δις από την Επιτροπή, κατά $6,6 δις από την Μητροπολιτική Κυβέρνηση του Τόκιο και κατά $2,1 δις από την Ιαπωνική Κυβέρνηση. Θα ήταν φρόνιμο να σημειώσουμε πως τα παραπάνω δεδομένα αφορούν την 5η έκδοση του προϋπολογισμού, καθώς η τελευταία, 4η έκδοση, υπολόγιζε το κόστος μόλις στα $12,6 δις. Η ενημέρωση του κόστους επήλθε, κυρίως, λόγω της τελεσίδικης απόφασης της Ιαπωνίας για την αναβολή έναντι της πλήρους ακύρωσης των αγώνων και της εφαρμογής επιπρόσθετων υγειονομικών μέτρων κατά της πανδημίας, κάτι που δεδομένης της απόφασης επιβάλλεται. Η γενική 12μηνη καθυστέρηση αυτή καθ’αυτή επέφερε επιπρόσθετα κόστη. Αυτά περιλαμβάνουν το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, καθώς και τις αντίστοιχες δομές. Η ποσοστιαία συμμετοχή των προαναφερόμενων οντοτήτων, βέβαια, δεν διαφοροποιήθηκε ιδιαίτερα. Ειδικότερα, σύμφωνα με το νέο 5ο προϋπολογισμό, η συμβολή της Επιτροπής αυξήθηκε κατά $1.1 δις, αυτή της Μητροπολιτικής Κυβέρνησης του Τόκιο κατά $1 δις και τέλος αυτή της Ιαπωνικής Κυβέρνησης κατά $0,7 δις.
Οι ενδείξεις που καθιστούν άξιο μελέτης το συγκεκριμένο οικονομικό πείραμα είναι βασικά δύο:
1. Πρώτη ένδειξη συνιστά ο αρχικός προϋπολογισμός. Αυτός εκτιμώνταν ότι θα φτάσει μόλις στα $7,3 δις ενώ στην πραγματικότητα υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας, σύμφωνα με την Οργανωτική Επιτροπή, στα $15,4 δις. Καίριο παράγοντα σε αυτόν τον υπερδιπλασιασμό, όπως εύκολα προβλέπεται, αποτέλεσε η πανδημία. Πέρα από το προαναφερόμενο κόστος ιατρικού και επικουρικού προσωπικού προέκυψαν και περισσότερα κόστη. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται οι αμοιβές εργασίας (η οποία φαίνεται να είναι δυσεύρετη σε καιρούς πανδημίας) και η επιπρόσθετη φορολογία επί των οικοδομικών υλικών που απαιτούνται για την κατασκευή των υποδομών, καθώς στην πλειοψηφία τους αυτά εισήχθησαν. Η επιφυλακτικότητα των επενδυτών διαδραματίζει κι αυτή σημαντικό ρόλο, κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί άμεση συνέπεια της πανδημικής κρίσης.
2. Δεύτερη ένδειξη συνιστούν οι εκτιμήσεις ειδικών που διαβλέπουν το συνολικό κόστος διεκπεραίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων να φτάνει μέχρι και τα $26 δις (Flyvbjerg et al., 2020) καθιστώντας τους από τους πιο ακριβούς στην ιστορία. Όπως τονίστηκε και παραπάνω αυτή η αύξηση του κόστους υπερβαίνει το 200% των αρχικών εκτιμήσεων.
Αξιοσημείωτες είναι και οι παρατηρήσεις μιας λογιστικής προσέγγισης του πειράματος. Η εξασφάλιση στέγασης στους αθλητές προϋποθέτει υπέρογκη κράτηση των σχετικών δομών. Η αδυναμία εκμετάλλευσης του σχετικού real estate δημιουργεί σημαντικό εναλλακτικό κόστος επιβαρύνοντας περισσότερο την ιαπωνική οικονομία. Η παράταση αυτής της αδυναμίας, λόγω του COVID, δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση δίνοντας συνέχεια και έκταση στη ζημία.
Επιπλέον, όπως έχει αποδειχθεί από τους προηγούμενους Ολυμπιακούς Αγώνες, ένα μεγάλο μέρος των υποδομών παραμένει ανεκμετάλλευτο μετά το πέρας της διοργάνωσης, καθώς πρόκειται για εξειδικευμένες κατασκευές μεγάλου μεγέθους. Είναι εύκολα κατανοητό το γεγονός ότι όσο ο χρόνος κυλά και οι συγκεκριμένες υποδομές παραμελούνται, η αξία τους στην αγορά πέφτει. Σε πολλές περιπτώσεις κατακόρυφα.
Μιας και έγινε αναφορά στις υποδομές, μπορούμε να ανατρέξουμε σε αυτές που προαπαιτούνται εξ’ορισμού της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Πέραν των σταδίων για όλα τα αγωνίσματα -όσο εξειδικευμένη κι αν είναι η φύση τους- (δηλαδή ολοκληρωτική κατασκευή κάποιων από αυτά) απαιτείται η σύσταση Ολυμπιακού Χωριού, ειδικών λωρίδων κυκλοφορίας, από και προς αυτό, και πολλά ακόμη εξειδικευμένα οικοδομήματα περιορισμένης μακροπρόθεσμης αξιοποίησης.(Host City Contract 2024 Operational Requirements, n.d.)
Είναι προφανές πως τόσο εμφανή όσο και αφανή κόστη συσσωρεύονται. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την ούτως ή άλλως δυσχερή πραγματικότητα της πανδημίας, δε μέλλεται να έχει καλό αποτέλεσμα για την ιαπωνική οικονομία. Παράμετροι που θα μπορούσαν να συνδεθούν με την επιφυλακτικότητα που θα πρέπει να επιδείξει η Ιαπωνία είναι τόσο η ρευστότητα που απαιτείται για την αντιμετώπιση της πανδημίας σήμερα (εμβόλια, ενίσχυση ανέργων, πληττόμενων επιχειρήσεων κ.λπ.) όσο και η διαχείριση της ύφεσης και της γενικότερης οικονομικής κρίσης, σε δεύτερο χρόνο. Η ανάκαμψη -πόσο μάλλον η άμεση- δεν θα είναι δεδομένη για όλα τα κράτη κι αυτό είναι κάτι που πιθανώς να αναγνωρίζεται από την Ιαπωνική Κυβέρνηση. Διαφαίνεται σε αυτό το σημείο, το trade-off που δημιουργείται μεταξύ δαπανών για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και διαχείρισης της πανδημικής κρίσης. Σε αυτό το trade-off η ιαπωνική αντίδραση πρέπει να έρθει συνυπολογίζοντας την πολυπαραγοντική υπόσταση του ζητήματος. Κατανοεί κανείς, μελετώντας τις Ολυμπιακές διοργανώσεις προηγούμενων ετών, πως για το εκάστοτε κράτος-διοργανωτή δημιουργούνται είτε κέρδη είτε ζημίες. Αναδεικνύεται, λοιπόν, η σημασία της ακέραιας οικονομικής ανάλυσης και προσέγγισης προκειμένου να μην προκύψουν χρηματοπιστωτικές ασυνέχειες για την Ιαπωνία μετά τη λήξη των αγώνων.
Οι περισσότερες οικονομικές αναλύσεις στις οποίες μπορούμε να αντρέξουμε μέχρι στιγμής έχουν δύο μορφές. Η πρώτη έχει μορφή εκτίμησης και η δεύτερη έχει τη μορφή απολογισμού. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εκτιμήσεις, κατά κοινή παραδοχή, αποκλίνουν από την πραγματικότητα, ενώ οι απολογισμοί δεν συνεπικουρούν ιδιαίτερα στην πρόβλεψη. Το τελευταίο οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Κάθε ολυμπιακή διοργάνωση αναλαμβάνεται από διαφορετική χώρα, πράγμα που σημαίνει διαφορετικά οικονομικά δεδομένα, διαφορετικούς προϋπολογισμούς και διαφορετικές συνθήκες. Εύλογο, λοιπόν, είναι να παρατηρείται ποικιλομορφία και στα ερευνητικά αποτελέσματα. Πολλοί μελετητές, μάλιστα, διαφωνούν για τις επικείμενες οικονομικές εκβάσεις. Διαφωνούν, κυρίως, ως προς το εάν ένα τόσο κοστοβόρο εγχείρημα, όπως αυτό των Ολυμπιακών Αγώνων, μπορεί να επιφέρει κέρδος ή όχι. Ενδεικτικά αναφέρεται εκτιμώμενη αύξηση στο ΑΕΠ της Ιαπωνίας οφειλώμενη, κατά κύριο λόγο, στην αύξηση τουριστικών εισροών (παράγοντας σημασίας για την Ιαπωνία τα τελευταία χρόνια) και στις οικοδομικές επενδύσεις ή construction investments. (Osada et al., 2016) Η παγκόσμια επέλαση της πανδημίας, ωστόσο, φαίνεται να καθιστά την ακρίβεια αυτής της εκτίμησης αντικείμενο αμφισβήτησης. Άλλωστε, οι τελευταίες επίσημες πληροφορίες επιβεβαιώνουν πως δεν θα επιτραπεί η είσοδος σε τουρίστες προερχόμενους από άλλα κράτη για χάρη της υγειονομικής ασφάλειας. Οι οικονομικές συνέπειες όχι μόνο δεν ελαφρύνονται, αλλά πολλαπλασιάζονται.
Επιλογικά, οι Ολυμπιακοί Αγώνες ίσως και να είναι οι διοργανώσεις με το μεγαλύτερο κόστος στις οικονομίες του κόσμου. Και αυτό γίνεται προφανές από τον ολοένα μειούμενο αριθμό χωρών που προτίθενται να τους αναλάβουν. Συγκεκριμένα, μόνο 5 χώρες έχουν εκφράσει επίσημο ενδιαφέρον για τους αγώνες του 2032 τη στιγμή που ο αριθμός των ενδιαφερόμενων χωρών για αυτούς του 2012 ανέρχονταν στις 9. Σύμφωνα με μελέτες, πρόκειται για την διοργάνωση με το υψηλότερο ρίσκο (Flyvbjerg et al., 2020) γεγονός που εξηγεί το μειωμένο ενδιαφέρον. Ποιά είναι όμως η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί; Αξίζει την τιμή του το ‘’ολυμπιακό ιδεώδες’’;
Βιβλιογραφία
Budget 2021: How much will it cost the UK and how will we pay? (2021, March 3). BBC News. https://www.bbc.com/news/business-52663523
Cost of the Olympic Games. (2021). In Wikipedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cost_of_the_Olympic_Games&oldid=1010137588
Flyvbjerg, B., Budzier, A., & Lunn, D. (2020). Regression to the Tail: Why the Olympics Blow Up (SSRN Scholarly Paper ID 3686009). Social Science Research Network. https://doi.org/10.2139/ssrn.3686009
Host-City-Contract-2024-Operational-Requirements.pdf. (n.d.). Retrieved 14 March 2021, from https://stillmed.olympic.org/media/Document%20Library/OlympicOrg/Documents/Host-City-Elections/XXXIII-Olympiad-2024/Host-City-Contract-2024-Operational-Requirements.pdf
OCOG and Other Entities Budget. (n.d.). Tokyo 2020. Retrieved 13 March 2021, from https://tokyo2020.org/en/organising-committee/budgets/Osada, M., Ojima, M., Kurachi, Y., Miura, K., & Kawamoto, T. (n.d.). Economic Impact of the Tokyo 2020 Olympic Games. 22.
