Blog

του Κωνσταντίνου Κάτου

Κατά καιρούς ακούμε την εκάστοτε κυβέρνηση να αναφέρεται στην ανάγκη για στροφή προς τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Γιατί, όμως, γίνεται διαρκώς μνεία σε αυτό το θέμα; Τι είναι οι άμεσες ξένες επενδύσεις και σε τι χρησιμεύουν;

Σύμφωνα, λοιπόν, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ως άμεση ξένη επένδυση ορίζεται μία επένδυση, μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, που πραγματοποιείται από μία εταιρεία του εξωτερικού και στα πλαίσια της οποίας αποκτάται ένα αξιοσημείωτο ποσοστό (τουλάχιστον 10%) μίας επιχείρησης που εδρεύει στην υπό εξέταση χώρα.

Συγκεκριμένα, διακρίνονται τρεις μορφές Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Η πρώτη μορφή, γνωστή και ως Θυγατρική Αποκλειστικής Ιδιοκτησίας (wholly-owned subsidiary), αναφέρεται στην ίδρυση μίας νέας επιχείρησης από μία εταιρεία του εξωτερικού, η οποία μάλιστα αποτελεί τον μοναδικό μέτοχό της. Από την άλλη, μια άμεση ξένη επένδυση υπό τη μορφή Κοινοπραξίας (joint ventures), συνεπάγεται την συνεργασία μίας ή περισσότερων εταιρειών του εξωτερικού με μία ή περισσότερες εγχώριες επιχειρήσεις. Σκοπός της συνεργασίας αυτής είναι είτε η ίδρυση μίας νέας νομικής οντότητας, είτε η εξαγορά μίας ήδη υπάρχουσας. Τέλος, στην περίπτωση της Μερικής Εξαγοράς (partial acquisition), η επένδυση πραγματοποιείται από μία εταιρεία που εδρεύει στο εξωτερικό μέσω της απόκτησης ορισμένου αριθμού μετοχών μίας επιχείρησης που δραστηριοποιείται στην εγχώρια αγορά (Λενάκου, 2014).

Κάθε μία από αυτές τις μορφές, λοιπόν, φέρει τα πλεονεκτήματά της. Σε γενικές γραμμές, όμως, οι επενδύσεις αυτές επιτρέπουν την «άνευ συνόρων» μεταφορά πόρων. Και φυσικά με τον όρο πόροι, δεν αναφέρεται κανείς αποκλειστικά και μόνο σε υλικούς, όπως το κεφάλαιο και ο τεχνολογικός εξοπλισμός. Αντιθέτως, άυλοι πόροι, όπως η τεχνογνωσία και οι ικανότητες, κατέχουν εξίσου βαρύνουσα θέση. Και αυτό γιατί οι πόροι αποτελούν ιδιαίτερη συνιστώσα για τις επιχειρήσεις. Μία συνιστώσα βάσει της οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η βελτίωση και κατ’ επέκταση η επιτυχία τους. Και όσο, λοιπόν, δεν ανανεώνονται και ενισχύονται οι πόροι αυτοί, τόσο οι επιχειρήσεις αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στον διαρκώς εντονότερο διεθνή ανταγωνισμό.

Από τα παραπάνω, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν στοιχείο απαραίτητο για την εξέλιξη του εγχώριου «επιχειρείν». Καθώς, όμως, βελτιώνεται το επιχειρηματικό γίγνεσθαι μίας χώρας, ενισχύονται κατ’ αυτόν τον τρόπο και τα μακροοικονομικά της δεδομένα. Συγκεκριμένα, επενδύσεις τέτοιου τύπου διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αύξηση του ΑΕΠ, κυρίως λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας. Από την άλλη δε, οι επενδύσεις  αυτές συμβάλλουν και στην ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης. Και αυτό γιατί μέσω των άμεσων ξένων επενδύσεων δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, οι οποίες με την σειρά τους συνεπάγονται νέα εισοδήματα. Φυσικά, τα νέα αυτά εισοδήματα προορίζονται ως επί το πλείστον για κατανάλωση, στοιχείο το οποίο ενισχύει εν τέλει το ΑΕΠ της χώρας.

Πόσο σημαντικές, όμως, κρίνονται οι άμεσες ξένες επενδύσεις για την Ελλάδα; Απάντηση, λοιπόν, στο ερώτημα αυτό δύναται να λάβει κανείς από την έκθεση της Επιτροπής «Σοφών» του Πισσαρίδη, που δόθηκε προσφάτως στη δημοσιότητα, και η οποία κάνει εκτενή αναφορά στην ελληνική πραγματικότητα.

Μια πρώτη αίσθηση, λοιπόν, της ελληνικής πραγματικότητας διαμορφώνεται από το διάγραμμα Επενδύσεων Μη Χρηματοπιστωτικών Επιχειρήσεων, στο οποίο απεικονίζεται η αξία των επενδύσεων σε πάγια στοιχεία που έλαβαν χώρα στα διάφορα κράτη-μέλη, τόσο από εθνικές ιδιωτικές εταιρίες, όσο και από εταιρίες του εξωτερικού. Στο διάγραμμα αυτό, παρατηρούμε ότι η αξία των επενδύσεων αυτών αντιστοιχεί στο 7,2% του ΑΕΠ της Ελλάδος, την στιγμή που στην ΕΕ είναι περίπου το διπλάσιο, δηλαδή κοντά στο 13%. Το γεγονός αυτό κατατάσσει την Ελλάδα στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και αποδεικνύει την αδυναμία των ιδιωτικών εταιριών να προβούν σε επενδύσεις παγίου χαρακτήρα. Επενδύσεις απαραίτητες για τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων και την επιβίωσή τους στον σκληρό παγκόσμιο ανταγωνισμό. 

Την ίδια στιγμή, με βάση τα παρακάτω διαγράμματα, παρατηρείται στην ελληνική πραγματικότητα έντονη μείωση της εγχώριας αποταμίευσης σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα. Το γεγονός αυτό αποτελεί απόρροια της δεκαετούς κρίσης,  κατά την διάρκεια της οποίας μειώθηκαν τα εισοδήματα, ενώ αυξήθηκαν ταυτόχρονα οι υποχρεώσεις. Έτσι, η σκληρή πραγματικότητα του σήμερα αναγκάζει τα νοικοκυριά όχι μόνο να μην αποταμιεύουν, αλλά και να αντλούν ποσά από τις ήδη υπάρχουσες αποταμιεύσεις τους προκειμένου να αποπληρώσουν την πληθώρα των υποχρεώσεών τους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει, εν τέλει, ότι η ελληνική εσωτερική αγορά κεφαλαίου δεν διαθέτει πλέον τους απαραίτητους πόρους προκειμένου να χρηματοδοτήσει ενδεχόμενες πάγιες επενδύσεις των ελληνικών επιχειρήσεων. 

Ως εκ τούτου, η αδυναμία αυτή, καθιστά αδήριτη την στροφή προς τις άμεσες ξένες επενδύσεις, δηλαδή την εισροή επενδύσεων παγίου χαρακτήρα από επιχειρήσεις του εξωτερικού, οι οποίες διαθέτουν τα κεφάλαια, την τεχνολογία, αλλά και την τεχνογνωσία. Με αυτόν τον τρόπο, θα αυξηθεί το ποσοστό των Επενδύσεων Μη Χρηματοπιστωτικών Επιχειρήσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ, αμβλύνοντας κατ’ επέκταση την «ψαλίδα» από τον μέσο όρο της ΕΕ. Πέρα, όμως, από αυτό, οι άμεσες ξένες επενδύσεις θα συμβάλουν στη βελτίωση του δείκτη παραγωγικότητας της εργασίας, στην αύξηση του ΑΕΠ, καθώς και στην εισροή κεφαλαίου.

Ποια είναι, όμως, η ως τώρα παρουσία των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα; Παρατηρώντας το παρακάτω διάγραμμα, διαπιστώνεται μία αξιοσημείωτη ανοδική πορεία των καθαρών εισροών από τέτοιου τύπου επενδύσεις κατά την περίοδο 2016-2019. Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία που εξέδωσε η Τράπεζα της Ελλάδος, οι καθαρές εισροές από Ξένες Άμεσες Επενδύσεις για το 2019 έφτασαν το ποσό των 4,484 δισ. ευρώ, την στιγμή που το αντίστοιχο ποσό για το 2018 ανήλθε σε 3,364 δισ. ευρώ. Η αύξηση αυτή, της τάξεως του 33,3%, αποτελεί μία σημαντική ένδειξη του ότι η Ελλάδα τείνει σιγά σιγά να μετατραπεί σε πόλο έλξης τέτοιου τύπου επενδύσεων. 

Βέβαια, αιτία της βελτίωσης αυτής αποτέλεσε, αναντίρρητα, η αναπροσαρμογή της ελληνικής πραγματικότητας σε πολλά επίπεδα κατά την περίοδο αυτή. Αναπροσαρμογή που συνέβαλε, επίσης, στην ενίσχυση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Και αυτό, φυσικά, μέσω της πραγματοποίησης ποικίλων μεταρρυθμίσεων, που τοιουτοτρόπως κατέστησαν πιο πρόσφορο το έδαφος για την εκτέλεση τέτοιου τύπου επενδύσεων. Η εξέλιξη αυτή απεικονίζεται, μάλιστα, και στο διάγραμμα που ακολουθεί, σύμφωνα με το οποίο παρατηρείται μία σταθερά ανοδική αύξηση των νεοσύστατων εταιρειών κατά την περίοδο 2016-2019.

Σχετικά, τώρα, με τη χώρα προέλευσης των επενδυτικών κεφαλαίων που μεταφράζονται σε ξένες άμεσες επενδύσεις, το παρακάτω διάγραμμα φανερώνει την κυριαρχία που διαθέτουν οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό. Συγκεκριμένα, δεσπόζουσα θέση κατέχει η Γερμανία, η οποία στη συνέχεια ακολουθείται από την Γαλλία, την Κύπρο και την Ελβετία. Εκτός Ευρώπης, σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζουν η Κίνα-Χονγκ Κονγκ, ο Καναδάς καθώς και οι ΗΠΑ. 

Τέλος, όσον αφορά την κλαδική κατανομή των επενδύσεων αυτών, διαπιστώνεται από το διάγραμμα που ακολουθεί ότι στόχος των άμεσων ξένων επενδύσεων αποτελεί ως επί το πλείστον ο τομέας των υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό, βέβαια, δικαιολογείται εν μέρει από τη διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, η οποία στηρίζεται κατά κόρον στη ναυτιλία και τον τουρισμό.

Από την άλλη, τομείς, όπως ο πρωτογενής και ο δευτερογενής, κατέχουν αρκετά μικρό μερίδιο ως προς το σύνολο των άμεσων ξένων επενδύσεων που έχουν λάβει χώρα στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2009-2019. Οι τομείς αυτοί, βέβαια, αποτελούν σημαντικά κομμάτια της οικονομίας. Και από την στιγμή που δεν μπορούν να στηριχθούν από την εσωτερική αγορά κεφαλαίου, κρίνεται επιτακτική η ενίσχυση των κινήτρων, ώστε να προσελκυστούν άμεσες ξένες επενδύσεις στους τομείς αυτούς. Επενδύσεις που θα στοχεύσουν και κατ’ επέκταση θα ενισχύσουν την «βαριά βιομηχανία» κάθε οικονομίας, δηλαδή τον δευτερογενή τομέα, αλλά και επενδύσεις που θα συμβάλλουν στην περαιτέρω εκμετάλλευση ενός τομέα (πρωτογενή), ο οποίος παρόλο των φυσικών χαρακτηριστικών που φέρει η Ελλάδα, δεν χαίρει της μέγιστης αξιοποίησης.

Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψιν τα παραπάνω, αυτό που θα μπορούσε να βελτιώσει τη κατάσταση αυτή, πέρα από την επιπρόσθετη ενίσχυση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, αποτελεί η προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων από χώρες που αποτελούν «ειδήμονες» στους τομείς αυτούς. Συγκεκριμένα, για τον δευτερογενή τομέα, ως τέτοιες χώρες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν η Γερμανία, καθώς και οι ΗΠΑ. Από την άλλη, όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα, καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή μπορούν να διαδραματίσουν επενδύσεις από εταιρείες της Ολλανδίας, που διαθέτουν αξιοσημείωτη εμπειρία στον τομέα αυτόν.

Βέβαια, τα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας της πανδημίας, δεν ευνοούν και πολύ την πραγματοποίηση τέτοιων «μεγαλεπήβολων» σχεδίων. Με το πέρας, όμως, της κατάστασης αυτής, μένει να δούμε κατά πόσο θα ενισχυθούν οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα και συγκεκριμένα το ποσοστό αυτών που αφορούν τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα.

Βιβλιογραφία

• Foreign Direct Investment: Trends, Data Availability, Concepts, and Recording Practices, International Monetary Fund.
• Λενάκου, Α. (2014), ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ – ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ ΣΕ ΚΡΑΤΗ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. Ανακτήθηκε από https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/1941/%CE%94%CE%99%CE%A0%CE%9B%CE%A9%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%20%CE%91%CE%A3%CE%97%CE%9C%CE%99%CE%9D%CE%91%20%CE%9B%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%9A%CE%9F%CE%A5.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Βαγιανός, Δ. , Βέττας, Ν. , Μεγήρ, Κ. , Πισσαρίδης, Χ. (2020). Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία: Ενδιάμεση Έκθεση, Συντελεστές παραγωγής και παραγωγικότητα, 1.1.2, σελ. 22
•  Βαγιανός, Δ. , Βέττας, Ν. , Μεγήρ, Κ. , Πισσαρίδης, Χ. (2020). Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία: Ενδιάμεση Έκθεση, Συντελεστές παραγωγής και παραγωγικότητα, 1.1.2, σελ. 21
• Άμεσες Ξένες Επενδύσεις. Ανακτήθηκε από https://www.enterprisegreece.gov.gr/h-ellada-shmera/giati-ellada/ksenes-ameses-ependyseis