του Φώτη Αναστασόπουλου
Εδώ και μία δεκαετία η Ελλάδα αντιμετωπίζει μία μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία επεκτείνεται στα νοικοκυριά, τις τράπεζες, τις επιχειρήσεις και το κράτος. Το μεγάλο ερώτημα που τριγυρίζει στο μυαλό κάθε Έλληνα πολίτη, είναι για ποιο λόγο δεν μπορεί ακόμη να ορθοποδήσει. Μία άλλη οπτική του προβλήματος είναι γιατί συνεχίζονται να εφαρμόζονται οι ίδιες πολιτικές λιτότητας, ενώ πρακτικά αποδείχθηκε ότι όχι μόνο δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα, αλλά το επεκτείνουν. Τρανό αποδεικτικό στοιχείο αποτελεί το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, το οποίο στην αρχή της κρίσης, το 2009, ήταν 127,9% του ΑΕΠ και το 2019, πριν την πανδημία, 174% του ΑΕΠ. Αυτό που μας δείχνει αυτό το ποσοστό είναι ότι για κάθε 1€ που κέρδιζε η ελληνική οικονομία, αναλογούσε 1,74€ χρέος. Παράλληλα, το καθαρό εθνικό διαθέσιμο εισόδημα, σύμφωνα με την ELSTAT, το 2009 ανερχόταν σε 17.409 ευρώ, ενώ το 2019 είχε μειωθεί σε 14.490 ευρώ. Συνεπώς, είναι δυνατόν να καταφέρει ποτέ να θεραπευτεί η οικονομία μας με αυτά τα νούμερα;
Το πρόβλημα πηγάζει από την Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, η οποία δεν διανύει τις ενδοξότερες ημέρες της (και αυτό αποδείχθηκε για άλλη μια φορά όταν ασκήθηκε βέτο να μην προχωρήσει στην πράξη το ευρωομόλογο, το οποίο θα αποτελούσε μια πράξη συνεργασίας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας και δεν θα χρειαζόταν να φορτωθεί στις πλάτες των πολιτών, τόσο μεγάλο βάρος, χωρίς να ευθύνονται.) , αλλά αυτό είναι διαφορετικό θέμα. Με αυτή την αναφορά όμως θα αρχίσει να γίνεται η μετάβαση στο σήμερα. Συγκεκριμένα, η πανδημία που ξέσπασε, οδήγησε σε lockdowns και πολλές επιχειρήσεις σταματούσαν τη λειτουργία τους, οι εργαζόμενοι έμπαιναν σε αναστολή εργασίας και τα έσοδα των επιχειρήσεων, το ατομικό εισόδημα, το έσοδα του κράτους και το ΑΕΠ έκαναν ελεύθερη πτώση. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί με ένα παράδειγμα για το ατομικό εισόδημα, όπου σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το χρέος των πολιτών έφθασε σήμερα, στα 234 δισ. ευρώ. Από αυτά, τα 108 δισ. ευρώ αφορούν οφειλές προς τη φορολογική αρχή, τα 89 δισ. ευρώ οφειλές προς τον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό τομέα, δηλαδή τις τράπεζες και τις εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων και τα 37 δισ. ευρώ οφειλές προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία (Στέλιος Κράλογλου, 2021). Κάπως έτσι διαμορφώθηκε το δημόσιο χρέος στα ποσοστά που αναφέρθηκαν, αλλά και το ιδιωτικό χρέος έφτασε το 138% του ΑΕΠ!
Για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση η Ευρωπαϊκή Ένωση, λοιπόν, δημιούργησε το ταμείο ανάκαμψης. Η Ελλάδα θα λάβει 39,9 δις ευρώ (τα περισσότερα από αυτά θα είναι δάνεια με μηδενικά επιτόκια δανεισμού) από αυτή τη δράση. Φυσικά και αποτελεί μία σημαντική χείρα βοηθείας, καθώς με αυτά τα χρήματα, η κυβέρνηση θα μπορεί να ακολουθήσει επεκτατική δημοσιονομική πολιτική για να στηρίξει επιχειρήσεις και πολίτες. Οι προβληματισμοί που γεννιούνται σχετικά με το ταμείο ανάκαμψης είναι: Είναι αρκετά τα χρήματα; Θα υπάρχουν επιχειρήσεις για να στηριχτούν; Για να αντιμετωπίσουμε την κρίση χρειαζόμαστε νέα δάνεια ή κάποια άλλη πολιτική; Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι τα χρήματα αυτά δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων, του κράτους και των πολιτών. Μία διαφορετική λύση στο πρόβλημα θα ήταν η έκδοση ενός ευρωομολόγου, δηλαδή να μην φορτωνόταν κάθε κράτος-μέλος της ευρωζώνης, ατομικά, τις επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά το ευρωσύστημα που έχει μηδενικό χρέος και με την επικάλυψη της ΕΚΤ, θα μπορούσε να το διαχειριστεί αρκετά πιο αποτελεσματικά και ανώδυνα. Ουσιαστικά, η διαφορά του ταμείου ανάκαμψης με την αρχική σκέψη είναι ότι τώρα κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να ξεπληρώσει το νέο χρέος που επέφερε η πανδημία. Πρόκειται για μία περίπτωση έκτακτης ανάγκης όπου η αλληλεγγύη θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση στη λύση του προβλήματος και όπου τα συμφέροντα δεν έχουν θέση.
Το ερώτημα που δεν σχολιάστηκε είναι αν θα υπάρχουν επιχειρήσεις για να μπορεί να στηρίξει το κράτος. Σύμφωνα με πρόσφατη θέση του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών, αναμένεται να κλείσουν περίπου 200.000 επιχειρήσεις αν δεν αλλάξει κάτι. Αυτό στηρίζεται στη βουτιά των εσόδων τους, στον χαμένο τζίρο από την περίοδο των εκπτώσεων, στις υψηλές οφειλές τους κλπ. Την ίδια στιγμή, ο κρατικός προϋπολογισμός αναμένει το μισό ποσοστό της αύξησης των εσόδων του (26,4 δις ευρώ) να προέλθει από πώληση αγαθών και παροχή υπηρεσιών, δηλαδή αύξηση της ζήτησης. Αν λάβουμε υπόψιν τη μεγάλη πιθανότητα, μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων να σταματήσει τη λειτουργία του, την αύξηση της ανεργίας ως επακόλουθο και συνεπώς και τη μείωση του ατομικού εισοδήματος, καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο στόχος είναι σχεδόν «καταδικασμένος». Δυστυχώς, τα πρόσφατα στοιχεία που δημοσίευσε η ELSTAT, αποδεικνύουν ότι απέχουμε από τον στόχο καθώς, ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων που τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας τον Μάρτιο του 2020 και υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, μειώθηκε κατά 50,9% τον Ιανουάριο του 2021 σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2020, ενώ για το σύνολο των επιχειρήσεων, η μείωση ανέρχεται σε 16,1%. Εδώ δημιουργείται και ένα νέο ερώτημα. Στην περίπτωση που δεν πετύχουμε τους στόχους ανάπτυξης, βάσει του κρατικού προϋπολογισμού, τους οποίους έχουμε δεσμευτεί με την ΕΕ, θα έχουμε νέα μέτρα λιτότητας;
Η κυβέρνηση θα πρέπει να σκεφτεί και να λάβει δραστικά μέτρα για να αντιστρέψει αυτή την κατάσταση πριν χαθεί κάθε ελπίδα. Αυτό που μπορεί να κάνει, είναι να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση των χρεών των επιχειρήσεων και των πολιτών, δηλαδή να προσαρμόσει τις οφειλές τους στο εισόδημά τους, ώστε να είναι σε θέση να τα εξυπηρετήσουν. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που υπάρχει ένα χρέος ετήσιας δόσης ύψους 100 ευρώ, δεν μπορεί να αποπληρωθεί με ετήσιο εισόδημα 50 ευρώ. Αυτό που μπορεί να γίνει είναι να αυξηθεί η περίοδος αποπληρωμής του και να μειωθεί το πόσο της ετήσιας δόσης. Με αυτό τον τρόπο, δίνεις τη δυνατότητα στην επιχείρηση/πολίτη να συνεχίσει να προσφέρει έργο και παράλληλα αποκτάς υψηλές πιθανότητες να λάβεις τα χρήματα σου πίσω. Διαφορετικά, δεν πρόκειται να γίνει ποτέ αποπληρωμή των χρεών, με μαθηματική ακρίβεια.
Ταυτόχρονα, με αυτή τη μέθοδο, οι επιχειρήσεις δέχονται «ένεση στήριξης» να γίνουν πάλι αποδοτικές και να προβούν σε προσλήψεις, ώστε να καταπολεμηθεί και η ανεργία. Το πακέτο μέτρων που ανακοίνωσε ο υπουργός οικονομικών στις 11/3 σχετικά με την επιστρεπτέα προκαταβολή και την επιδότηση παγίων δαπανών, ενοικίων και δανείων είναι αισιόδοξο και σημαντικό, αλλά λείπει το στοιχείο της προσαρμογής των χρεών στο εισόδημα των επιχειρήσεων, ώστε να διασφαλιστεί η εξυπηρέτησή τους. Για παράδειγμα, το ποσό της ενίσχυσης (επιστρεπτέα προκαταβολή) μπορεί να υπολογίζεται βάσει της ζημίας που δέχτηκαν οι επιχειρήσεις και μετέπειτα να υπάρχει έκπτωση στην επιστροφή του ποσού, όπως επίσης και επέκταση του χρόνου αποπληρωμής, όμως δεν παρέχεται ομαλή μετάβαση στην περίοδο πληρωμών, μέσω προσαρμογής αυτών στα χρήματα που θα υπάρχουν στα ταμεία των επιχειρήσεων. Δημιουργείται προβληματισμός σε αυτό το σημείο, διότι τη στιγμή που έχουμε ταυτόχρονη πτώση του ατομικού εισοδήματος κάθε πολίτη, δεν εγγυάται κανείς ότι ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων θα είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο ώστε να καλυφθούν οι δαπάνες και τα χρέη τους, καθώς και πόσο διάστημα θα χρειαστεί για να χαρακτηριστεί ικανοποιητικό. Συνεπώς, υπάρχουν ερωτηματικά για το πόσο επαρκή είναι τα μέτρα για να αποφευχθεί ένα τσουνάμι λουκέτων. Το συμπέρασμα είναι ότι δεν αρκεί απλά μια χρηματική ενίσχυση στις επιχειρήσεις για να λυθεί το πρόβλημα, αλλά αναδιάρθρωση των χρεών τόσο των επιχειρήσεων, ώστε να συνεχίσουν τη λειτουργία τους και την απασχόληση εργαζομένων, όσο και των πολιτών για να μπορούν να απολαύσουν βιοτικό επίπεδο και να συνεχιστεί να κινείται χρήμα στην αγορά.
Η επόμενη ημέρα της ελληνικής οικονομίας δεν θα είναι καθόλου εύκολη και το μονοπάτι για να λάμψει ξανά ο ήλιος δύσβατο. Χρειάζεται συνεργασία, καθαρή σκέψη, παραμέρισμα των συμφερόντων και αλληλεγγύη, ώστε να ετοιμαστεί το πλάνο που χρειάζεται για να ξεπεράσουμε όσο πιο ανώδυνα γίνεται τη δύσκολη αυτή περίοδο. Η ιστορία υπάρχει για να μαθαίνουμε τα λάθη μας και να γινόμαστε καλύτεροι και όχι να τα επαναλαμβάνουμε. Πάνω στα ζητήματα οικονομικών κρίσεων, η Ελλάδα είναι η πλέον κατάλληλη χώρα για να έχει την εμπειρία που απαιτείται, ώστε να γνωρίζει τα λάθη που δεν πρέπει να ξαναγίνουν. Σε αυτό το σημείο κλείνω τις σκέψεις μου και ελπίζω σε αισιόδοξες ενέργειες και αποτελέσματα.
Παραπομπές
https://www.eurocapital.gr/permalink/120522.html
