του Δημήτρη Τζάρα
Ό,τι λάμπει σίγουρα δεν είναι χρυσός. Εκατομμύρια επενδυτές, μέτοχοι, αξιολογητές και άλλοι ενδιαφερόμενοι στρέφουν τα βλέμματα τους κάθε τρεις-έξι-δώδεκα μήνες στις δημοσιευμένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις μεγάλων (συνήθως εισηγμένων στο χρηματιστήριο) εταιρειών προκειμένου να αντιληφθούν την οικονομική κατάστασή τους. Όλοι οι παραπάνω βασίζονται σε αυτά τα στοιχεία γιατί όπως είναι κατανοητό κανένας δεν μπορεί να πληροφορηθεί ατομικά για τα αποτελέσματα και την απόδοση μιας εταιρείας κολοσσού. Τα προβλήματα αρχίζουν να εμφανίζονται όταν στις οικονομικές καταστάσεις υπάρχει μία εντελώς διαφορετική εικόνα από την πραγματική γεγονός που οδηγεί σε παραπληροφόρηση των αναγνωστών-ενδιαφερόμενων. Οικονομικοί διευθυντές, διευθύνοντες σύμβουλοι και ελεγκτικοί φορείς παραβιάζουν θεμελιώδεις αρχές και νόμους με κύριο στόχο συνήθως το προσωπικό κέρδος. Αυτά τα ‘προβλήματα’ ονομάζονται εταιρικές απάτες και λόγω αυτών έχουν χαθεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια μετόχων-επενδυτών που ‘έπεσαν από τα σύννεφα’. Παράλληλα εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν την δουλειά τους μέσα σε μια μέρα.
Παρακάτω θα παρουσιαστούν διαχρονικά οι μεγαλύτερες απάτες που άλλαξαν την ιστορία και κάποιες από αυτές ακόμα και ολόκληρα θεσμικά πλαίσια.
1998 – Waste Management Scandal
Η Waste Management ήταν μία εισηγμένη εταιρεία διαχείρισης σκουπιδιών με έδρα το Χιούστον της Αμερικής που φαινομενικά ήταν αρκετά επιτυχημένη. Όλα ξεκίνησαν όταν ο νέος διευθύνων σύμβουλος (CEO) Maurice Meyers ψάχνοντας τις οικονομικές καταστάσεις ανακάλυψε πως υπήρχαν ψευδή έσοδα 1,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τα αποτελέσματα φούσκωναν τα προηγούμενα έτη καθώς ο προηγούμενος CEO (που ήταν και ο ιδρυτής) Dean L. Buntrock μαζί με άλλα επιτελικά στελέχη υπερεκτιμούσαν την ωφέλιμη ζωή των περιουσιακών στοιχείων μειώνοντας έτσι τις ετήσιες αποσβέσεις τους. Ο Meyers κατήγγειλε το γεγονός με το αποτέλεσμα να είναι ένα βαρύτατο πρόστιμο ύψους 547 εκ. $ για την εταιρία και 7 εκ. $ για την τότε πασίγνωστη ελεγκτική εταιρία Arthur Andersen. (The 10 Worst Corporate Accounting Scandals of All-Time,χ.χ.)
2001 – Enron Scandal
Για ακόμη μια φορά το ενδιαφέρον πέφτει στην πόλη του Χιούστον αλλά αυτή την φορά για την Enron που δραστηριοποιείται στον κλάδο της ενέργειας. Η κατάρρευση της Enron αποτελεί πλέον μία από τις μεγαλύτερες λογιστικές απάτες που έχουν συμβεί στην ιστορία καθώς ενδεικτικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός πως η τιμή της μετοχής της έπεσε από τα 90$ σε μόλις 1$ μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο. Ο τότε CEO Jeff Skillings ,αλλά και ο προηγούμενος αυτού Ken Lay κατάφεραν ,μέσω ενός συστήματος χιλιάδων θυγατρικών και συγγενών εταιριών που δεν ενοποιούσαν στις οικονομικές τους καταστάσεις, να αποκρύψουν απλήρωτα χρέη δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μέσω του δαιδαλώδους αυτού ομίλου έμεναν εκτός ισολογισμού και δημοσιοποίησης για συναπτά έτη τα εν λόγω χρέη. Το σκάνδαλο ξεσκεπάστηκε όταν το 2001 λόγω της ασυνήθιστα υψηλής τιμής της μετοχής η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ξεκίνησε έρευνα κατά της εταιρίας. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί πως ήταν ήδη αρκετά αργά καθώς απωλέσθηκαν 74 δις. $ επενδυτών και χιλιάδες άνθρωποι απολύθηκαν. Οι υπεύθυνοι Skillings και Lay καταδικάστηκαν σε 24 χρόνια φυλάκιση με τον Lay να πεθαίνει πριν γίνει η εισαγωγή του στο σωφρονιστικό ίδρυμα. Τέλος το σκάνδαλο Enron θεωρείται από πολλούς και η αιτία της ολοκληρωτικής πτώσης της τότε μεγαλύτερης ελεγκτικής εταιρίας των Ηνωμένων Πολιτειών, Arthur Andersen. (Top Accounting Scandals,χ.χ.)
2002 – WorldCom Scandal
Στα τέλη της δεκαετίας του 90 η WorldCom ήταν μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες τηλεπικοινωνιών στην Αμερική, σήμερα κάτω από την ονομασία MCI Inc.. Βασική στρατηγική ανάπτυξης της οντότητας ήταν οι εξαγορές άλλων εταιριών, αλλά επειδή δεν υπήρχαν τα απαραίτητα ταμειακά διαθέσιμα η WorldCom πλήρωνε μέρος των εξαγορών με τις ίδιες τις μετοχές της. Αυτό σήμαινε πως έπρεπε να διατηρεί την τιμή της μετοχής της σε υψηλά επίπεδα προκειμένου να μπορεί να συνεχίζει τις εξαγορές, ενώ παράλληλα δανειζόταν και υπέρογκα ποσά. Για την αντιμετώπιση των δύο παραπάνω μετώπων η WorldCom δημοσίευσε λιγότερες δαπάνες και κεφαλαιοποιούσε τα λειτουργικά της έξοδα ως κεφαλαιακές δαπάνες με αποτέλεσμα τα Αποτελέσματα Χρήσης να μεγεθύνονται. Ο εσωτερικός έλεγχος ανακάλυψε την απάτη αξίας 3,8 δις. δολαρίων με αποτέλεσμα ο υπεύθυνος (και CEO) Bernie Ebbers να καταδικάζεται σε 25 χρόνια φυλάκισης, 30 χιλιάδες άνθρωποι να χάσουν την εργασία τους και 180 δις δολάρια επενδυτών να κάνουν φτερά. (K. Berman et al., 2008)
2002 – Tyco Scandal
Η περίπτωση της Tyco International είναι ένα τρανό παράδειγμα της ακόρεστης αλαζονείας των διοικητικών στελεχών. Η εταιρεία είχε έδρα το Princeton του New Jersey και ήταν ανάμεσα στις Αμερικάνικες blue-chip εταιρίες συστημάτων ασφαλείας. Όλα φαίνεται να πήγαιναν υπέροχα καθώς ο CEO Dennis Kozlowski και ο CFO Mark Swartz κατάφεραν να αποσπάσουν συνολικά 150 εκ. δολάρια από την εταιρία σπαταλώντας τα αλόγιστα, ζώντας μια πλουσιοπάροχη ζωή γεμάτη ανέσεις. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς κίνησε τις διαδικασίες ελέγχου και έτσι αποκαλύφθηκε πως τα έσοδα ήταν φουσκωμένα κατά 500 εκ. $ με τον Kozlowski και τον Swartz να μπαίνουν στην φυλακή από 8 έως και 25 έτη. Η απόφαση της δίκης κατά της Tyco International απεφάνθη πως η εταιρία θα έπρεπε να επιστρέψει στους επενδυτές ένα ποσό ύψους 2,92 δις δολαρίων. (Top Accounting Scandals,χ.χ.)
2005 – American International Group (AIG) Scandal
Η American International Group γνωστότερη σε όλους μας ως AIG είναι ακόμη και σήμερα μία από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρίες στον χώρο της ασφάλισης. Ωστόσο το 2005 ξεσκεπάστηκε από έρευνα της Αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς μία απάτη ύψους 3,9 δις δολαρίων. Κύριος υπεύθυνος δεν ήταν άλλος από τον διευθύνων σύμβουλο της εταιρίας Hank Greenberg όπου περνούσε λογιστικά τα δάνεια ως έσοδα, συμβούλευε τους πελάτες να κλείνουν συμφωνίες με άλλες συνδεδεμένες οντότητες και τέλος προσπαθούσε αθέμιτα να χειραγωγήσει την τιμή της μετοχής αυξητικά μέσω των traders. Οι επιπτώσεις ύστερα ήταν πολλές με συνολικά τέσσερις επιβολές προστίμων συνολικού ύψους 2,49 δισεκατομμυρίων $. Για τον Hank Greenberg τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ καλύτερα συγκριτικά με άλλες περιπτώσεις σκανδάλων, καθώς δεν ασκήθηκαν ποινικές διώξεις εις βάρος του και η μόνη του ποινή ήταν η απόλυσή του. (The 10 Worst Corporate Accounting Scandals of All-Time,χ.χ.)
2008 – Lehman Brothers
Φτάσαμε λοιπόν στην χρεοκοπία της τράπεζας Lehman Brothers που τάραξε τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας και ουσιαστικά προκάλεσε το λεγόμενο Domino Effect που έσπειρε την χρηματοπιστωτική κρίση σε πολλές χώρες του κόσμου, μία από αυτές φυσικά ήταν και η Ελλάδα. Η ιστορική τράπεζα (έτος ίδρυσης: 1850) από το 2001 χρησιμοποιούσε μία τακτική γνωστή ως ‘Repo 105’ κατά την οποία χρησιμοποιούσε συμφωνίες επαναγοράς τοξικών χρεογράφων προκειμένου να μειώσει την μόχλευση του ισολογισμού της. Τα τοξικά αυτά χρεόγραφα ήταν δημιουργημένα πάνω σε υποτιθέμενες αξίες εξαιρετικά επισφαλών ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων (subprime loans). Το ύψος της απάτης έφτανε τα 50 δις δολάρια με αποτέλεσμα με το σκάσιμο της φούσκας των κόκκινων-μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων η Lehman Brothers να αποκαλύπτεται και στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008 η εταιρία να υποβάλλει αίτημα χρεοκοπίας. Οι επιπτώσεις ήταν καταστροφικές καθώς μόνο στα γραφεία της τράπεζας στο Λονδίνο 2000 άνθρωποι έχασαν την δουλειά τους σε διάστημα μικρότερο των 10 εβδομάδων. (Νικήτας, 2013) Κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έδρασαν άμεσα λαμβάνοντας μέτρα και αντλώντας κεφάλαια μέσω της φορολογίας προκειμένου να σώσουν τις ολέθριες επιπτώσεις στις οικονομίες τους. Στις ΗΠΑ δημιουργήθηκε το πρόγραμμα TARP τονώνοντας το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα με 426,4 δισεκατομμύρια δολάρια. Στην Μ. Βρετανία εκδόθηκαν εγγυήσεις και ενέσεις ρευστότητας ύψους 1,2 δις λιρών με τις επιπτώσεις να επηρεάζουν μέχρι και σήμερα τους Βρετανούς φορολογούμενους. Μεγάλο πλήγμα δέχτηκε και το Ισπανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα καθώς η Κεντρική Τράπεζα ανακοίνωσε ενδεικτικά πως χάθηκαν οριστικά περισσότερα από 26 δις ευρώ. (Τουχτίδου, 2016)) Οι υπεύθυνοι ήταν και πάλι τα ανώτατα στελέχη της τράπεζας και κάποιοι ελεγκτές της Ernst & Young, με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ωστόσο να μην καταφέρνει να προχωρήσει σε άσκηση δίωξης λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων εις βάρος τους. (The 10 Worst Corporate Accounting Scandals of All-Time,χ.χ.)
*Πρόταση: Η ταινία The Big Short (2015) με τους διάσημους ηθοποιούς, μεταξύ άλλων, Christian Bale, Ryan Gosling και Brad Pitt πραγματεύεται την χρηματοοικονομική κρίση 2007-2008 που ξέσπασε από την φούσκα των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ.
2008 – Bernie Madoff Scandal
Η περίπτωση της χρηματιστηριακής εταιρίας Bernie Madoff αποτελεί το μεγαλύτερο σχήμα Πόντσι (Ponzi Scheme) στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το σχήμα Πόντσι είναι ουσιαστικά μία πυραμίδα επενδυτών στην οποία κάθε νέο μέλος στην βάση της πυραμίδας αυξάνει-βασίζει μεγάλες αποδόσεις κερδών από την εισροή νέων μελών στην πυραμίδα. Πολύ απλοϊκά τα σχήματα Πόντσι δεν πραγματοποιούν πραγματικές πωλήσεις προϊόντων ή υπηρεσιών αλλά βασίζονται σε άπειρη προσθήκη νέων μελών, κάτι που φυσικά είναι αδύνατο και γι αυτό τον λόγο και παράνομο.Ο Bernie Madoff, το δεξί του χέρι Frank DiPascalli και ο λογιστής τους David Friehling κατάφεραν να εξαπατήσουν το επενδυτικό κοινό αποσπώντας από ανυποψίαστους ανθρώπους ποσά συνολικού μεγέθους 64,8 δις $. Με την αποκάλυψη του σκανδάλου και οι τρεις καταδικάστηκαν με τον εγκέφαλο της απάτης, Bernie Madoff να καταδικάζεται με την πρωτοφανή ποινή των 150 ετών φυλάκισης και του αξιοσημείωτου προστίμου των 170 δις δολαρίων. (Top Accounting Scandals,χ.χ.)
2009 – Satyam Scandal
Η εν λόγω απάτη δεν διαπράχθηκε στις ΗΠΑ αλλά στην Ινδία και συγκεκριμένα στην πόλη Hyderabad. Η Satyam Computer Services ήταν μία εταιρία παροχής υπηρεσιών πληροφορικής και δημιουργίας λογιστικών προγραμμάτων, η οποία το 2009 είχε λανθασμένα αυξήσει τα έσοδά της κατά 50 δισεκατομμύρια ρουπίες (1,5 δις $). Για ακόμη μία φορά ο ιθύνων νους ήταν ο ιδρυτής-διευθύνων σύμβουλος της Satyam, Ramalinga Raju. Το παράδοξο είναι πως ο ίδιος ο Raju έστειλε επιστολή στο Διοικητικό Συμβούλιο όπου παραδεχόταν την διενέργεια της απάτης, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση αυτού και του αδερφού του από την εταιρία, χωρίς όμως κάποια επιπλέον ποινή (λόγω ανεπάρκειας αποδεικτικών στοιχείων) από το Κεντρικό Γραφείο Ερευνών της Ινδίας. (The 10 Worst Corporate Accounting Scandals of All-Time,χ.χ.)
2018 – Theranos Scandal
Το 2014 μία αμερικανική start-up ονόματι Theranos αρχίζει να απασχολεί ολόκληρη την ιατρική κοινότητα με το νέο της προϊόν που υπόσχεται πως με μία πολύ μικρή σταγόνα αίματος από το δάχτυλο μπορεί να πραγματοποιήσει πολλαπλές (περισσότερες των 240) ιατρικές εξετάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα. Το προϊόν ήταν αυτοματοποιημένο, σχετικά φθηνό και εξαιρετικά γρήγορο καθώς εγγυόταν περίπλοκα ιατρικά αποτελέσματα ακόμα και για την διάγνωση του καρκίνου. Το επενδυτικό κοινό φαινόταν ενθουσιασμένο και η εταιρία με βάση την Silicon Valley είχε μαζέψει επενδύσεις ύψους 700 εκατ. δολαρίων, με την χρηματιστηριακή της αξία τότε να υπολογίζεται σε 9 δις $. Όλα όμως θα άρχιζαν να χάνουν την αίγλη τους όταν ο βραβευμένος (δύο φορές) με Pulitzer δημοσιογράφος John Carreyrou ξεκίνησε να συλλέγει πληροφορίες για την Theranos και την δημοφιλή 30χρονη ιδρύτρια Elizabeth Holmes.
Οι αποκαλύψεις που έφερε στο φως ο Carreyrou ήταν σοκαριστικές με δηλώσεις δύο εργαζομένων της Theranos, της Erika Cheung και του Tyler Schultz, όπου κατηγορούσαν την εταιρία για ψευδείς πληροφορίες στα διοικητικά συμβούλια, για ανεπάρκεια προτύπων ποιότητας του Theranos, και το χειρότερο από όλα: για αποστολή ψευδών ιατρικών δεδομένων σε πραγματικούς ανθρώπους που αντικρίζοντας τα αποτελέσματα λάμβαναν ιατρικές επιλογές που άλλαζαν ολόκληρη την ζωή τους αδίκως. Ο John Carreyrou δημοσίευσε το 2015 την έρευνά του στο περιοδικό The Wall Street Journal, με τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA) να επιβεβαιώνει τα λεγόμενα του δημοσιογράφου. Οι αντιδράσεις της εταιρίας ήταν άμεσες με απειλές κατά του δημοσιογράφου για μηνύσεις. Τα αποτελέσματα βέβαια ήταν διαφορετικά με την Elizabeth Holmes να αποσύρεται από διευθύνων σύμβουλος το 2018 και λίγους μήνες αργότερα η εταιρία να κλείνει οριστικά κάτω από έρευνες του FBI για απάτη και αθέμιτη παραπλάνηση του κοινού. Η Holmes αντιμετωπίζει κατηγορίες φυλάκισης έως και 20 ετών. (Roff, 2019)
Εν κατακλείδι τα εταιρικά-λογιστικά σκάνδαλα υπήρχαν,υπάρχουν και θα υπάρχουν όσο υπάρχει και η ανθρώπινη απληστία. Αυτό που μπορεί να γίνει ώστε είτε να αποτρέπονται είτε να αποκαλύπτονται έγκαιρα οι εταιρικές απάτες είναι να υπάρχουν οι εκάστοτε απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας. Σε κάθε περίπτωση οι ελεγκτικές αρχές , δημόσιες ή/και ιδιωτικές, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές κατά την διενέργεια του ελέγχου ώστε η πληροφόρηση που φτάνει στο κοινό να είναι έγκυρη και αξιόπιστη. Τέλος το επενδυτικό κοινό πρέπει να είναι καχύποπτο απέναντι σε εταιρίες που φαίνονται αρκετά καλές για να είναι αληθινές, καθώς όπως φαίνεται στα παραπάνω παραδείγματα οι επενδυτές είναι αυτοί που βγαίνουν περισσότερο ζημιωμένοι.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βιβλία:
Berman K., Knight J., Case J. (2008). Χρηματοοικονομική Νοημοσύνη: Τι πραγματικά φανερώνουν οι αριθμοί. 1η Έκδοση Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
Διαδικτυακές Πηγές:
The 10 Worst Corporate Accounting Scandals of All Time. Ανακτήθηκε από:
https://www.accounting-degree.org/scandals/
Top Accounting Scandals: A recap of the top scandals in the past. Ανακτήθηκε από:
https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/other/top-accounting-scandals/
Νικήτας Στέφανος (2013). Όταν άρχισε η κρίση: Η κατάρρευση της Lehman Brothers. Ανακτήθηκε από: https://www.news247.gr/afieromata/otan-archise-i-krisi-i-katarreysi-tis-lehman-brothers.6227071.html
Τουχτίδου Συμέλα (2016). Lehman Brothers: Η χρεοκοπία που άλλαξε τον κόσμο. Ανακτήθηκε από: https://gr.euronews.com/2016/09/15/lehman-brothers-8-yearsRoff Connie (2019). Everything you need to know about the Theranos scandal. Ανακτήθηκε από: https://www.panmacmillan.com/blogs/literary/theranos-elizabeth-holmes-john-carreyrou
