του Σπύρου Τσιάμη
Δράμα, οικογενειακές υποθέσεις και πολλά ανοιχτά μέτωπα άναρχα σκηνοθετημένα συνθέτουν την Τουρκική πραγματικότητα. Θα μπορούσε κανείς να αναλύει για ώρες θέματα όπως την παραβατικότητα που άμεσα επηρεάζει την χώρα μας σε συνδυασμό με την Ελληνική διπλωματία που προκαλεί «πονοκέφαλο» στους γείτονες, την πληθώρα κυρώσεων που έχουν επιβληθεί και άλλες τόσες που διαπραγματεύονται, θέματα δηλαδή εξωτερικής πολιτικής. Όσον αφορά τα εσωτερικά θέματα, όμως, πολύ πιθανόν να χρειάζονται πολύ περισσότερες ώρες. Ο κοινός πυρήνας όλων αυτών έχει πρόσωπο και ακούει στο όνομα Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Στα εσωτερικά θέματα, λοιπόν, ανήκει ο μεγάλος πληθωρισμός που καλείται να αντιμετωπίσει η διοίκηση. Καταρχάς, η Τουρκία είναι μία χώρα που τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον, δεν εμφανίζει δείγματα σχετικά χαμηλού πληθωρισμού με τον στόχο να είναι στο 5%, γεγονός που δικαιολογείται από τις υψηλές δημόσιες επενδύσεις κυρίως στους τομείς των υποδομών και της άμυνας, τα ελλείμματα του δημοσίου τομέα και την ρευστοποίηση τους κ.α. Τον τελευταίο έναν χρόνο, όμως, ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί δραματικά και αυτό αποκρυσταλλώνεται ακόμη και στην καθημερινότητα ενός όχι και τόσο οικονομικά συνειδητού Τούρκου πολίτη. Στα γραφήματα 1α και 1β φαίνεται η αύξηση αυτή ανά μήνα από το έτος βάσης.
Όλα τα παραπάνω είναι φυσικά επακόλουθα των πολιτικών του πρώην Υπουργού Οικονομικών και γαμπρού του Προέδρου Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Ο Αλμπαϊράκ μέσα σε δύο χρόνια θητείας, όπως αναφέρουν οικονομολόγοι της Goldman Sachs, ξόδεψε πάνω από 100 δις αποθεμάτων ξένου νομίσματος για να υπερασπιστεί την λίρα (Γράφημα 2), στρατηγική που απέτυχε, αφού η λίρα διολίσθησε πάνω από 40%, βρέθηκε σε επίπεδα-ρεκόρ και η Τουρκική οικονομία αφέθηκε εκτεθειμένη και ευάλωτη σε εξωγενή σοκ (“Turkish Former Economy Czar Breaks Silence to Berate Critics,” 2021). Όλες αυτές οι κριτικές δεν άφησαν την οικογένεια Ερντογάν άπραγη, αφού ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ ανακοίνωσε ότι θα ακολουθήσει τη νομική οδό για συκοφαντική δυσφήμιση. Η αρχή, όμως, είναι το ήμισυ του παντός και το πλήγμα στην λίρα άρχισε από αυτό το σημείο ακριβώς.
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2α, λίγο πριν την δήλωση Αλμπαϊράκ, ο πληθωρισμός ήταν πλέον η μόνη ανησυχία των Τουρκικών αρχών λόγω της ανατίμησης της λίρας γύρω στο 20%, η οποία ξεκίνησε από την παραίτησή του και εξέφραζε τις θετικές προσδοκίες των επενδυτών για μια πιο ορθόδοξη συσταλτική νομισματική πολιτική και αποκατάσταση των αποθεμάτων από τον τότε καινούριο κεντρικό τραπεζίτη, Νατζί Ακμπάλ. Αμέσως μετά την δήλωση αυτή, ακολούθησε η τοποθέτηση Ερντογάν, ο οποίος υπερασπίστηκε την πολιτική του γαμπρού του, γεγονός που σηματοδότησε την αρχή της κατάρρευσης της λίρας, ξεκινώντας με διολίσθηση της τάξης του 1.5-2.0% το τρίτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου (Reuters, 2021).
Το δεύτερο «χτύπημα» για την λίρα ήρθε στις αρχές Μαρτίου 2021. Η καλύτερη πορεία του δολαρίου και οι αυξανόμενες ανησυχίες για την ικανότητα της κεντρικής τράπεζας να αντιμετωπίσει τον κατά πολύ αυξανόμενο πληθωρισμό δεν άφησαν περιθώριο στην φαινομενικά μεγαλύτερη ανεξαρτησία αυτής να επιδράσει έστω και ελαφρώς θετικά στην συναλλαγματική ισοτιμία. Πιο συγκεκριμένα, επικράτησε η άποψη ότι η νομισματική πολιτική της Τουρκίας δεν είναι όσο συσταλτική οφείλει να είναι, δεδομένης της αυξανόμενης απόδοσης του 10ετούς ομολόγου των ΗΠΑ και της δήλωσης του διοικητή της Fed για μη αύξηση των επιτοκίων, η οποία μεταφράστηκε με ανατίμηση του «greenback» (“Lira Falls as Higher U.S. Yields Pile Pressure on Central Bank,” 2021).
Η επιθυμία για πιο αυστηρή νομισματική πολιτική εισακούστηκε στην Άγκυρα και ο Ακμπάλ υπέγραψε την απότομη αύξηση του επιτοκίου στο 19%, γεγονός που μόνο θετικό δεν βρήκε ο Ταγίπ Ερντογάν, ως υπέρμαχος των χαμηλών επιτοκίων και απέλυσε τον Ακμπάλ από την θέση του επικεφαλή της κεντρικής τράπεζας στις 20 Μαρτίου. Την Δευτέρα 22 Μαρτίου με το άνοιγμα των αγορών, η διολίσθηση ήταν αναμενόμενη αλλά η ένταση αυτής χαρακτηρίστηκε έως και σοκαριστική. Η λίρα κατέρρευσε έναντι του δολαρίου σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά επίπεδα, «τραυματίζοντας» την αξιοπιστία που είχε χτίσει ο Ακμπάλ και την αρχή της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών. Ο Ερντογάν αμέσως διόρισε στην θέση του Ακμπάλ τον Σαχάπ Καβτζίογλου, έναν νομοθέτη επίσης υπέρμαχο των χαμηλών επιτοκίων, ωθώντας τους αναλυτές να περιμένουν ένα «κακό» ισοζύγιο πληρωμών και μία μεγάλη μεταβλητότητα στην αγορά συναλλάγματος (“Türkei: Erdogan entlässt Zentralbankchef Agbal,” 20 03 21) (Spicer, 2021).
Επιπρόσθετα, ο δείκτης Borsa Istanbul 100 του Χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης σημείωσε τόσο μεγάλη πτώση που πολλοί αναλυτές την χαρακτήρισαν και ως κραχ, όπως φαίνεται στο Γράφημα 3. Παρατηρείται αβίαστα η ταυτόχρονη ραγδαία διολίσθηση της λίρας (Bloomberg: TRY:CUR) και των αγορών (Bloomberg: XU100:IND).
Η επόμενη υποχώρηση της λίρας ήταν επακόλουθο του μεγαλύτερου ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε σύγκριση με το αναμενόμενο και της αυξανόμενης ανεργίας (Warrick, 2021).
Τέλος, οι φημολογίες για αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από τον Πρόεδρο Μπάιντεν, η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε, η απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα των μαχητικών F35 λόγω αγοράς των Ρωσικών S-400, η απομάκρυνση του Υπουργού Εμπορίου και η ενδεχόμενη εμπλοκή του Υπουργού Εξωτερικών, Μελβούτ Τσαβούσογλου, σε οικονομικό σκάνδαλο έκανε την προτελευταία εβδομάδα του Απριλίου ίσως την πιο δύσκολη από την αρχή της κρίσης αυτής. Η λίρα έφτασε πολύ κοντά στις 8.5 λίρες ανά δολάριο, ενώ η τελευταία σημείωσε ιστορικό χαμηλό έναντι του ευρώ, σπάζοντας το φράγμα των 10 λιρών ανά ευρώ (Γράφημα 2β)
Ο Πρόεδρος Ερντογάν απεύθυνε έκκληση στον Τουρκικό λαό να συγκεντρώσει τον χρυσό και τα ξένα νομίσματα που έχει στο σπίτι και να τα επενδύσει στο τραπεζικό σύστημα σε μία προσπάθεια να ενισχύσει τους ισολογισμούς των τραπεζών, οι οποίοι μέχρι και σήμερα καταρρέουν (Γράφημα 4), ενώ φάνηκε αισιόδοξος, μεταξύ άλλων και για την ανεργία, η οποία επίσης δεν είναι σε επιθυμητό επίπεδο. Ο Καβτζίογλου δήλωσε ότι είναι πρόθυμος να συνεχίσει την πολιτική του προκατόχου του, εξαιρουμένων βέβαια των υψηλών επιτοκίων, με γνώμονα το επιτόκιο του repo μίας εβδομάδας. Η συγκεκριμένες πολιτικές προφανώς και έρχονται σε αντιπαράθεση με το σύγχρονο ρεύμα οικονομικής πολιτικής και γι’ αυτό η διοίκηση συνεχίζει να αποτελεί δέκτη σκληρής κριτικής (Yackley, 2021a). Για την ακρίβεια, μπορεί να μην γίνει κάποια περεταίρω αναπροσαρμογή του επιτοκίου για αυτή την περίοδο τουλάχιστον, αλλά μεσοπρόθεσμα «αγνοφαίνεται» μείωση σε αυτό, αφού «οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στατιστικά γνωστοί υποστηρικτές του Ερντογάν, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους», υποστηρίζει πηγή των Financial Times (Yackley, 2021b).
Είναι ευχή και κατάρα σήμερα να είναι κανείς κεντρικός τραπεζίτης της γειτονικής μας χώρας. Ο Σαχάπ Καβτζίογλου παίζει το δυνατότερο χαρτί του μέχρι στιγμής, να μην επηρεάζει το επιτόκιο δηλαδή από το 19% και είναι αρκετά λογικό. Η επιθυμία των αγορών και οι απαιτήσεις του «σουλτάνου», δυνάμεις αντίρροπες, δεν αφήνουν περιθώριο κινήσεων, οπότε το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να κερδίσει χρόνο αφήνοντας την κατάσταση ως έχει και να παρακολουθεί τις εξελίξεις.
H τόσο μεγάλη διολίσθηση της λίρας έχει για την Τουρκία πολύ σοβαρές συνέπειες όσον αφορά το εμπόριο, αλλά και την παραγωγή που πασχίζει να τονώσει ο Ερντογάν με την ανορθόδοξη πολιτική χαμηλών επιτοκίων. Οι εισαγωγές γίνονται ακριβότερες, αλλά το πιο σημαντικό, ίσως, κομμάτι είναι ότι οι Τουρκικές παραγωγικές μονάδες εισάγουν πιο ακριβά παραγωγικούς συντελεστές. Πέρα, λοιπόν, από τον ήδη αυξανόμενο πληθωρισμό ζήτησης υπάρχει και ταυτόχρονη αύξηση του πληθωρισμού κόστους, δύο δηλαδή δυνάμεις που πιέζουν τις τιμές προς τα πάνω. Επιπλέον, το χαμηλό επιτόκιο λειτουργεί ως μεγάλο αντικίνητρο για την πρόθεση των Τούρκων να καταθέσουν την περιουσία τους στις τράπεζες ώστε να αυξηθούν τα διαθέσιμα. Απεναντίας, μάλιστα, όπως φαίνεται στο παραπάνω διάγραμμα μειώνονται δραστικά. Με τα παρόντα δεδομένα, πιθανές λύσεις θα ήταν η προσφυγή στο ΔΝΤ και η «πεπατημένη» όσον αφορά τη νομισματική πολιτική, σενάρια που δεν υφίστανται στα σχέδια του Ερντογάν. Ο τελευταίος, βέβαια, είχε προχωρήσει σε αύξηση δασμών για τον περιορισμό των εισαγωγών σε μία προσπάθεια βοήθειας των εγχώριων επιχειρήσεων και περιορισμού του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών και του αρνητικού αποτυπώματος στη λίρα. Παρ’ όλα αυτά, όμως, η μόνη λύση που μπορεί κανείς να σκεφτεί σε αυτές τις συνθήκες είναι τα capital controls, αλλά ακόμη και αυτά υπό κάποιες προϋποθέσεις, καθώς η ιστορία μας έχει δείξει ότι είναι αποτελεσματικά μόνο σε χώρες που έχουν σχετικά μεγάλο έλεγχο στο χρηματοπιστωτικό τους σύστημα και κάνουν κινήσεις προς την ενίσχυση της μακροοικονομικής τους σταθερότητας. Στην περίπτωση της Τουρκίας αυτό μεταφράζεται σε έλεγχο του πληθωρισμού, που, όπως έχει προαναφερθεί, είναι η αχίλλειος πτέρνα της γείτονος χώρας τα τελευταία 4 χρόνια. Έτσι δικαιολογείται και η «αγάπη» των Τούρκων για περιουσιακά στοιχεία σταθερής αξίας, όπως τα ακίνητα και δικαιολογείται, επίσης και η άνοδος του Bitcoin που προέρχεται από Τούρκους παράγοντες και δεν περιγράφεται από το bullish φαινόμενο που επικρατεί σε αυτή την αγορά τον τελευταίο καιρό.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα τείχη του Προέδρου στο εσωτερικό και τα τείχη των αγορών προς τον Πρόεδρο από το εξωτερικό έχουν περιφράξει την Τουρκική οικονομία, η οποία ασφυκτιά και απομακρύνεται από την έξοδο όλο και περισσότερο εν μέσω μίας υγειονομικής κρίσης. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος, αλλά καμία αλλαγή δεν μπορεί να επέλθει χωρίς την σωστή λειτουργία των θεσμών, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Ατσέμογλου και Ρόμπινσον στο «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη» και εκεί πρέπει να εστιάσει η Τουρκία.
Βιβλιογραφία:
Lira Falls as Higher U.S. Yields Pile Pressure on Central Bank. (2021, March 8). Bloomberg.Com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-03-08/lira-falls-as-higher-u-s-yields-pile-pressure-on-central-bank
Reuters. (2021, February 22). Turkish lira slides 1.5% as ex-finance minister’s legacy surfaces. Reuters. https://www.reuters.com/article/turkey-currency-int-idUSKBN2AM0XK
Spicer, E. T., Jonathan. (2021, March 22). Turkish lira plunges after Erdogan sacks hawkish central bank chief. Reuters. https://www.reuters.com/article/us-turkey-cenbank-governor-idUKKBN2BD0BB
Türkei: Erdogan entlässt Zentralbankchef Agbal. (20 03 21). Handelsblatt. https://www.handelsblatt.com/politik/international/tuerkei-erdogan-entlaesst-zentralbankchef-agbal/27024082.html
Turkey Gross Foreign Exchange Reserves | 1987-2021 Data | 2022-2023 Forecast. (n.d.). Tradingeconomics. Retrieved April 12, 2021, from https://tradingeconomics.com/turkey/foreign-exchange-reserves
Turkey Inflation Rate | 1965-2021 Data | 2022-2023 Forecast | Calendar | Historical. (n.d.). Retrieved April 12, 2021, from https://tradingeconomics.com/turkey/inflation-cpi
Turkish Former Economy Czar Breaks Silence to Berate Critics. (2021, February 22). Bloomberg.Com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-02-22/erdogan-s-fallen-economy-czar-breaks-silence-to-berate-critics
Warrick, A. (2021, April 12). EMERGING MARKETS-Turkish lira leads EMEA losses on economic woes. Reuters. https://www.reuters.com/article/emerging-markets-idUSL1N2M50I5
XU100 Quote—Borsa Istanbul 100 Index. (n.d.). Bloomberg. Retrieved April 12, 2021, from https://www.bloomberg.com/quote/XU100:IND
Yackley, A. J. (2021a, March 24). Erdogan calls on Turks to help shore up economy. Financial Times. https://www.ft.com/content/b91aa5aa-827c-4e30-8762-e505fc8035b2
Yackley, A. J. (2021b, March 31). Central bank policy zigzags leave Turkey’s small businesses struggling. Financial Times. https://www.ft.com/content/fadf29c3-66ac-4010-933c-fa2b5edbede3
