του Φώτη Αναστασόπουλου
Αν μπορούσαμε να περιγράψουμε τη σύγχρονη οικονομία της Ελλάδος με μια λέξη, η χρεοκοπία θα ήταν η πιο κατάλληλη. Εδώ και μία δεκαετία η Ελλάδα αντιμετωπίζει μία τεράστια χρεοκοπία την οποία διαφυλάσσουν η σκύλα και η Χάρυβδη. Το χρέος από τη μία, με τη μη βιωσιμότητά του και το ΑΕΠ από την άλλη, με την ανεπάρκειά του να καλύψει το χρέος.
Ας προχωρήσουμε στον ορισμό των εννοιών με τις οποίες θα ασχοληθούμε στο άρθρο. Το ΑΕΠ πρώτα από όλα, ορίζεται ως η αγοραία αξία όλων των προϊόντων και υπηρεσιών που παρήχθησαν σε μια χώρα, μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το δημόσιο χρέος από την άλλη αναφέρεται στο σύνολο των χρηματικών οφειλών του δημοσίου τομέα. Για να αντιληφθούμε αν το χρέος είναι βιώσιμο, χρησιμοποιούμε τον δείκτη (Χρέος/ΑΕΠ)*100 , ώστε να αποφανθούμε τι ποσοστό του ΑΕΠ αποτελεί το χρέος και στη συγκεκριμένη περίπτωση το δημόσιο.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο δείκτης που αναφέραμε μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι παρακολουθούμε μια τοξική σχέση. Η πορεία του δείκτη μέσα στην δεκαετία που πέρασε τεκμηριώνει αυτή την άποψη. Ας ρίξουμε μια ματιά στα νούμερα βάσει των επίσημων στοιχείων της ELSTAT. Στο ξεκίνημα της κρίσης, το 2009, το ΑΕΠ ανερχόταν στα 237.116 εκατ. ευρώ και το δημόσιο χρέος στα 301.062 εκατ. ευρώ, δηλαδή 126,7% του ΑΕΠ. Το 2019 τα ποσά ανήλθαν στα 190.268 εκατ. ευρώ και 331.072 εκατ. ευρώ (174% του ΑΕΠ) αντίστοιχα. Καταλαβαίνουμε ότι πέρασε μια δεκαετία με τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που θέλαμε, δηλαδή την αύξηση του ΑΕΠ και τη μείωση του δημόσιου χρέους.
Αφού έκλεισε μια δεκαετία, η επόμενη παρουσιάστηκε με σεισμικές δονήσεις μέσω της πανδημίας. Το 2020 έκλεισε με το ΑΕΠ στα 170.290 εκατ. ευρώ και το χρέος στα 340.039 εκατ. ευρώ, δηλαδή ένα ποσοστό 208,9% του ΑΕΠ. Με τη βοήθεια του ταμείου ανάκαμψης η κυβέρνηση προβλέπει ότι το ποσοστό θα πέσει στο 199,6%, το 2021. Τα νούμερα, τα οποία αντιμετωπίζουμε, δείχνουν ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο και χρειάζεται μια δραστική αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισής του.
Το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι μια κατάσταση που η ευρωπαϊκή ένωση παρακολουθεί ασταμάτητα, καθώς δεν μπορεί να λυθεί μονομερώς από την πλευρά της Ελλάδας στο σημείο που έχει φτάσει. Στη σύσταση της ευρωζώνης υπογράφηκε η συνθήκη του Μάαστριχτ, με την οποία τοποθετήθηκαν τα θεμέλια για την εξέλιξη του ευρώ. Η συνθήκη έθεσε μεταξύ άλλων τις προϋποθέσεις ένταξης μιας χώρας στην ευρωζώνη. Μια από τις προϋποθέσεις ήταν το δημόσιο χρέος να μην ξεπερνάει το 60% του ΑΕΠ, διότι διαφορετικά δεν θεωρείται βιώσιμο. Άρα έχουμε το «καλό» και το «κακό» χρέος. Ας υποθέσουμε ότι οι προβλέψεις για το 2021 πραγματοποιηθούν και έχουμε ένα δημόσιο χρέος, περίπου, 200% του ΑΕΠ, το κακό χρέος θα φτάσει το 140%. Συνεπώς είμαστε αντιμέτωποι με ένα υπέρογκο χρέος που δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί και αυτό αποδείχθηκε και την περασμένη δεκαετία, στην οποία δεν βελτιώθηκε.
Υπάρχει εναλλακτική πολιτική αντιμετώπισής; Αν υπάρχει, εφαρμόστηκε ποτέ στην ιστορία; Η απάντηση στα ερωτήματα βρίσκεται στο μακρινό 1752 και στη Μεγάλη Βρετανία. Συγκεκριμένα εκείνη την περίοδο γνωρίσαμε τα perpetual bonds (ομόλογα στο διηνεκές), δηλαδή ομόλογα τα οποία δεν έχουν ημερομηνία λήξης. Αυτά τα ομόλογα λειτουργούν ως εξής : ο εκδότης πληρώνει στον επενδυτή τοκομερίδια για αόριστο χρόνο και δεν ξεπληρώνει το κεφάλαιο. Ο τρόπος υπολογισμού της δόσης είναι c = pv*r, όπου pv η παρούσα αξία και r το επιτόκιο. Στην περίπτωση της μεγάλης Βρετανίας, το χρέος ξεπληρώθηκε το 2015 και αποδείχθηκε ότι είναι μια πρακτική με αποτελέσματα. Φυσικά τα άληκτα ομόλογα διεγείρονται από κινδύνους και τα επιτόκια δεν είναι ιδιαίτερα χαμηλά (στην περίπτωση της Βρετανίας ανήλθαν στο 5% και αργότερα 3,5% και 2,5%). Το κέρδος που έχουν οι επενδυτές είναι σταθερές ετήσιες χρηματικές εισροές, από τα τοκομερίδια, τις οποίες μπορούν να επανεπενδύσουν. Η συγκεκριμένη λύση συζητήθηκε για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στο χρέος κάθε χώρας. Ουσιαστικά θα γινόταν μεταφορά του δημόσιου χρέους που προστέθηκε μέσα στο προηγούμενο έτος στο ευρωσύστημα και θα εκδιδόταν κοινό χρέος. Ορισμένες χώρες άσκησαν βέτο όμως και δεν πραγματοποιήθηκε.
Ας αναφερθούμε τώρα στο τι θα μπορούσε να γίνει στην περίπτωση της Ελλάδος για την αποπληρωμή του χρέους. Όπως είπαμε το 140% του ΑΕΠ αποτελεί το κακό χρέος. Το ιδανικό σενάριο θα ήταν να κουρευτεί ένα κομμάτι του χρέους και το υπόλοιπο να εκδοθεί με τη μορφή ενός ομολόγου στο διηνεκές υπό την εγγύηση της ΕΚΤ, ώστε να προσελκύσει επενδυτές. Η Ελλάδα μόνη της δεν θα μπορούσε να προχωρήσει σε μια τέτοια ενέργεια, διότι δεν εμπνέει την κατάλληλη εμπιστοσύνη και τα επιτόκια θα ήταν αρκετά υψηλά. Είναι μια χρονική περίοδος ευκαιρία καθώς τα επιτόκια κινούνται πολύ χαμηλά με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και η Ελλάδα θα ωφελούνταν με μια συμφωνία για ελκυστικά τοκομερίδια.
Σε άλλο σενάριο η πολιτική αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ένα ποσοστό του ποσοστού του κακού χρέους, το οποίο θα ήταν πάλι αρκετά βοηθητικό, ώστε να «λιώσει» σε ένα βαθμό το παγόβουνο του χρέους. Δεδομένου του ότι η χρεοκοπία έχει αγγίξει ανεξέλεγκτα επίπεδα, πρέπει να εξεταστούν και άλλοι τρόποι που μπορούν να επιφέρουν μακροοικονομικά και χρηματοοικονομικά σημαντικά αποτελέσματα. Οπότε τα perpetual bonds ίσως να είναι μια δραστική λύση.
Το ταμείο ανάκαμψης που συστάθηκε κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, διότι η Ελλάδα θα λάβει ένα δάνειο για να ξεπληρώσει ένα κομμάτι από το χρέος που δημιούργησε η πανδημία, με μηδενικά επιτόκια μέσω της ΕΚΤ και το υπόλοιπο ποσό θα δοθεί με τη μορφή επιχορηγήσεων. Συνεπώς έγινε ένα σημαντικό βήμα, αλλά προβληματίζει γιατί το κεφάλαιο θα πρέπει να ξεπληρωθεί και με αυτό τον τρόπο κάθε κράτος – μέλος της Ευρώπης θα φορτωθεί τα χρέη, απλά πιο ομαλά.
Εν κατακλείδι, δημόσιο χρέος και ΑΕΠ δημιούργησαν μια τοξική σχέση την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα κι έδωσαν τροφή για σκέψη σε πάρα πολλούς οικονομολόγους. Η λύση όμως δεν έχει βρεθεί ακόμη για να χτυπήσει το πρόβλημα στη ρίζα και να αποδράσουμε από τη μαύρη τρύπα της χρεοκοπίας. Για αυτό ίσως θα έπρεπε να βγούμε από το comfort zone μας, δοκιμάζοντας εναλλακτικές λύσεις ώστε μετά από μια δεκαετία να μην βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο.
Διαδικτυακές Πηγές
https://voxeu.org/article/using-perpetual-bonds-finance-european-recovery-fund
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/271307_heiroteros-apo-mnimonia-se-aep-kai-hreos-o-koronoios
https://www.ecb.europa.eu/explainers/tell-me-more/html/25_years_maastricht.el.html
https://www.amusingplanet.com/2018/08/the-17th-century-bond-thats-still.html?m=1
