* του Φώτη Αναστασόπουλου
Από το κραχ του 1929 μέχρι την κρίση του 2008 και σήμερα, η οικονομική επιστήμη γνώρισε καινούργιες και μεγάλες προκλήσεις για την επίλυση προβλημάτων και την απόδραση από τις κρίσεις. Αυτές οι κρίσεις ανάθρεψαν κάποια παράδοξα οικονομικά φαινόμενα, τον αποπληθωρισμό και τα αρνητικά επιτόκια.
Ο αποπληθωρισμός ορίζεται ως η τάση των τιμών να κινούνται πτωτικά. Θετικό φαινόμενο, θα έλεγε κάποιος που δεν γνωρίζει οικονομικά. Γιατί όμως δεν είναι θετικό; Σε περίοδο αποπληθωρισμού οι καταναλωτές θα καθυστερήσουν τις αγορές τους, περιμένοντας να μειωθούν και άλλο οι τιμές και έτσι να κερδίσουν χρήματα. Όσο γίνεται αυτή η καθυστέρηση όμως, οι επιχειρήσεις δεν έχουν έσοδα και δεν μπορούν να καλύψουν τα έξοδά τους και τα χρέη τους. Μεταξύ των εξόδων τους είναι και οι μισθοί και συνεπώς μειώνεται και το εισόδημα των καταναλωτών και εν τέλει καταλήγουν να μειώνουν τις αγορές τους. Ταυτόχρονα, επιχειρήσεις και καταναλωτές αδυνατούν να πληρώσουν τις φορολογικές υποχρεώσεις τους και έτσι ζημιώνεται το κράτος και αυξάνεται το δημόσιο χρέος. Παράλληλα, με τα μειωμένα εισοδήματα καθυστερούν ή και δεν συμβαίνουν καθόλου, οι αποπληρωμές των δανείων από τις τράπεζες. Έτσι αυξάνεται και το ιδιωτικό χρέος! Σε αυτό το σημείο ο αναγνώστης σκέφτεται: «Δεν μπορεί να γίνει κάτι ώστε να μην λάβει τέτοια έκταση το πρόβλημα;». Πολύ σωστά! Από μόνος του ο αποπληθωρισμός δεν είναι τόσο επικίνδυνος και μπορεί να αντιμετωπιστεί με μία επεκτατική νομισματική πολιτική, με παροχή χρήματος από την κεντρική τράπεζα στην αγορά, ώστε να αρχίσουν να αυξάνονται οι τιμές. Αυτό βέβαια θα πρέπει να γίνει προσωρινά, μέχρι δηλαδή να ξεφύγει η οικονομία από τον αποπληθωρισμό. Αν συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς λόγο, θα εμφανιστεί το φαινόμενο του πληθωρισμού. Το πρόβλημα υπάρχει όταν έχουμε ταυτόχρονα αποπληθωρισμό και υπερχρεωμένο ιδιωτικό τομέα. Όπως αναλύσαμε, ο αποπληθωρισμός δημιουργεί ιδιωτικό χρέος. Αν μια οικονομία αντιμετωπίζει ήδη ένα τεράστιο ιδιωτικό χρέος και εμφανιστεί ο αποπληθωρισμός, τότε θα έχουμε καταστροφή. Αυτό συμβαίνει γιατί προστίθεται συνεχώς ιδιωτικό χρέος και δημιουργείται ένα deflationary spiral, όπως το ονόμασε ο οικονομολόγος Irving Fisher. Με απλά λόγια, όσο χρέος ξεπληρώνεις, τόσο επιπλέον δημιουργείται. Αυτό είδαμε να συμβαίνει και στην περίπτωση της Ελλάδας.
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για να αντιμετωπιστεί η κρίση στην Ελλάδα, ήταν η λιτότητα. Το αποτέλεσμα γνωρίζουμε ποιο ήταν, αλλά ας αναλύσουμε γιατί δεν λειτούργησε. Ο John Maynard Keynes είχε πει πως η ανάπτυξη είναι η κατάλληλη στιγμή για τη λιτότητα και όχι η ύφεση. Αυτό που εννοούσε ήταν πως αν εφαρμοστεί λιτότητα σε περίοδο ύφεσης, το μόνο που θα καταφέρει είναι να εντείνει την ύφεση. Ας το εξηγήσουμε με ένα παράδειγμα. Έχουμε τρείς ανθρώπους, τον Α, τον Β και τον Γ. Ο Α χρωστάει στον Β 100 ευρώ και ο Β στον Γ 50 ευρώ. Ο μισθός του Α είναι 500 ευρώ, του Β 300 ευρώ και του Γ 200 ευρώ. Έστω ότι οι πάγιες δαπάνες για κάθε έναν είναι 300 ευρώ, 100 ευρώ και 50 ευρώ αντίστοιχα. Η οικονομία της χώρας τους βρίσκεται σε ύφεση και για να αντιμετωπιστεί θα ξεκινήσει η εφαρμογή λιτότητας, δηλαδή μειώσεις μισθών και αύξηση φορολογικών υποχρεώσεων. Οι μισθοί των Α,Β και Γ μειώνονται σε 300 ευρώ, 100 ευρώ και 50 ευρώ αντίστοιχα. Πλέον ο Α δεν μπορεί να ξεπληρώσει τον Β, γιατί ο μισθός του ισούται με τις πάγιες δαπάνες του. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Β. Ο μόνος τρόπος για να ξεπληρώσει ο Β τον Γ είναι να λάβει τα χρήματα που του χρωστάει ο Α! Παράλληλα, τη στιγμή που αυξήθηκαν οι φορολογικές υποχρεώσεις, οι τρεις άνθρωποι δεν μπορούν να καλύψουν ούτε τις πάγιες δαπάνες τους και συνεπώς χρωστάνε και στο κράτος. Άρα δημιουργείται ένας νέος φαύλος κύκλος της ύφεσης. Το νόημα είναι ότι έχει διαφορά η οικονομική ύφεση μιας οικογένειας με αυτή μιας ολόκληρης χώρας. Σύμφωνα με τον Keynes, η λύση στο πρόβλημα είναι μία επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, δηλαδή μείωση φορολογικών συντελεστών, επιχορηγήσεις κλπ. Και πάλι όμως, για συγκεκριμένη χρονική περίοδο και όχι σε σταθερή βάση, γιατί διαφορετικά θα υπάρξουν αντίθετα αποτελέσματα.
Για να επιστρέψουμε στο πρόβλημα του αποπληθωρισμού. Στην περίπτωση του παράλληλα υπερχρεωμένου ιδιωτικού τομέα η λύση δεν είναι το ίδιο απλή. Ο Fisher στηρίχθηκε στην εξής θεωρία. Η κεντρική τράπεζα θα πρέπει και πάλι να εφαρμόσει επεκτατική νομισματική πολιτική για να περιορίσει τον αποπληθωρισμό. Παράλληλα όμως, το κράτος θα πρέπει να επιτηρεί το τραπεζικό σύστημα, ώστε να μην δημιουργείται υπερβολικό νέο χρήμα χωρίς λόγο. Ουσιαστικά, θα πρέπει να δίνονται δάνεια για επενδυτικούς σκοπούς και όχι για καταναλωτικούς. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το πρόβλημα στην Ελλάδα, με πολλά καταναλωτικά δάνεια.
Άλλο ένα καινούργιο φαινόμενα που συστήθηκε στην οικονομική σκηνή, είναι τα αρνητικά επιτόκια. Υπάρχουν δύο ειδών. Τα αρνητικά επιτόκια που εφαρμόζει η κεντρική τράπεζα και τα αρνητικά επιτόκια στην αγορά ομολόγων, εντόκων γραμματίων κλπ. Στην πρώτη περίπτωση αποτελούν ένα εργαλείο που στοχεύει στην αύξηση της ρευστότητας στην αγορά. Πώς γίνεται αυτό; Αν επιλέξει μια εμπορική τράπεζα να κρατήσει τα χρήματά της στην κεντρική τράπεζα θα υποστεί μία μείωση αυτών με το αρνητικό επιτόκιο καταθέσεων. Για αυτό το λόγο επιλέγει να τα κινήσει στην αγορά, δίνοντας δάνεια σε επιχειρήσεις. Από την άλλη πλευρά τα αρνητικά επιτόκια στην αγορά ομολόγων αναλύονται ως εξής με απλά λόγια. Έστω ότι ο δανειστής πουλάει ένα ομόλογο ονομαστικής αξίας 100 ευρώ με αρνητικό επιτόκιο -1%. Αυτό σημαίνει ότι αντί να λαμβάνει εισροές από τόκους θα πληρώνει 1 ευρώ στον δανειζόμενο και στη λήξη του ομολόγου δεν θα λάβει πίσω 100 ευρώ που ήταν η ονομαστική αξία, αλλά 99 ευρώ! Αυτό το φαινόμενο κρύβει κινδύνους, γιατί κανένας δεν θέλει να χάσει τα λεφτά του. Ο κίνδυνος ονομάζεται αποπληθωρισμός! Ο δανειστής, δηλαδή, προβλέπει ότι τα 99 ευρώ τότε θα αγοράζουν περισσότερα από ότι τα 100 ευρώ σήμερα.
Οι οικονομικές κρίσεις είναι κάτι που φοβάται κάθε οικονομολόγος και δεν θέλει ποτέ να επέλθουν όσο και αν το προβλέπει. Οι οικονομικές θεωρίες υπάρχουν και εξετάζονται συνεχώς, αλλά αυτό που μας δίδαξε η κρίση του 2008 είναι ότι δεν ακολουθούνται και δημιουργούνται εμμονές σε μη αποτελεσματικές λύσεις. Η οικονομική επιστήμη είναι ένα εργαλείο για να βελτιώνουμε τη ζωή μας και όχι για να καπηλεύεται στο βωμό των συμφερόντων.
Διαδικτυακές Πηγές
https://www.bankofgreece.gr/enimerosi/epeksigiseis/to-arnitiko-epitokio-tis-ekt
https://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/06/blog-post_2594.html?m=1
https://econtopia.gr/apoplithorismos-ifesi-deflationary-spiral/embed/
