του Δημήτρη Τζάρα
Ο σπουδαίος αμερικανός οικονομολόγος, βραβευμένος με Νόμπελ, Milton Friedman είχε πει κάποτε: “Ο πληθωρισμός είναι μια μορφή φόρου, ένας φόρος που πρέπει όλοι μαζί να πληρώσουμε.”
Τι είναι ο πληθωρισμός;
Έστω ότι το μακρινό 1991 αφήνατε στην τσέπη ενός τζιν δύο χαρτονομίσματα των 50 ευρώ (αν και το ευρώ ξεκίνησε να κυκλοφορεί το 1999 στην Ευρωζώνη), η αξία αυτών των 100 ευρώ θα ήταν η ίδια σήμερα; Η απάντηση είναι όχι και γι αυτό ευθύνεται ο πληθωρισμός. Εν έτει 2021 τα 100 ευρώ μπορούν να αγοράσουν πολύ λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες σε σχέση με το 1991 με την ακριβή αναλογία να είναι 100€-1991 = 175,44€-2021(https://www.inflationtool.com/euro). Αυτό σημαίνει πως η αγοραστική δύναμη του ενός ευρώ μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου και ο ετήσιος πληθωρισμός στην Ευρωζώνη την περίοδο 1991-2021 ανέρχεται σε 1,89%.
Η λογική του πληθωρισμού έγκειται στην χρονική αξία του χρήματος σύμφωνα με την οποία ο ορθολογικός άνθρωπος επιλέγει να αποκτήσει σήμερα ένα σταθερό ποσό από ότι το ίδιο χρηματικό ποσό μετά την πάροδο του χρόνου. Κανένας μας δεν θα προτιμήσει να λάβει για παράδειγμα 1000€ μετά από ένα έτος εαν έχει την επιλογή να τα πάρει τώρα. Το σενάριο φυσικά αλλάζει όταν το ποσό δεν είναι σταθερό, δηλαδή 1000€ σήμερα ή 1300€ σε ένα έτος; Οι λόγοι που οδηγούν στην απόφαση για την άμεση λήψη των χρημάτων είναι ο κίνδυνος και οι ευκαιρίες. Στην περίπτωση που δεν λάβω σήμερα τα χρήματα υπάρχει ο κίνδυνος να μην μπορέσω να τα λάβω του χρόνου και η απώλεια των ευκαιριών επανεπένδυσης (κόστος ευκαιρίας) τους που μπορεί να προκύψουν σε αυτό το διάστημα.
Ο βασικότερος δείκτης που προσδιορίζει το ύψος του πληθωρισμού είναι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Consumer Price Index, CPI), γνωστός και ως καλάθι της νοικοκυράς. Αυτός ο Δείκτης μετρά τα χρήματα που καταναλώνει ένα μέσο νοικοκυριό σε αγαθά και υπηρεσίες σε ένα έτος. Φυσικά κάθε άτομο και κάθε νοικοκυριό δεν καταναλώνει σε καμία περίπτωση τα ίδια προϊόντα και υπηρεσίες και γι αυτό τον λόγο λαμβάνονται υπόψη αγαθά καθημερινής χρήσης (όπως τρόφιμα,βενζίνη,είδη υγιεινής), διαρκή αγαθά (όπως ρούχα, κινητό τηλέφωνο, ηλεκτρικές συσκευές) και υπηρεσίες (όπως κομμωτήριο,τηλεπικοινωνίες,ενοίκια), τα οποία ανανεώνονται ώστε να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/hicp/html/index.el.html). Ακόμη δύο παράγοντες του πληθωρισμού είναι ο Δείκτης Τιμών Παραγωγού (Producer Price Index,PPI) και ο Δείκτης Τιμών Προσωπικής Κατανάλωσης (Personal Consumption Expenditures Price Index,PCE). Η διαφορά που προκύπτει μεταξύ των ετών σε αυτούς τους δείκτες οδηγεί στον υπολογισμό του πληθωρισμού. Για παράδειγμα αν το 2020 ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή ήταν 1000€ και το 2021 αυξήθηκε σε 1010€ τότε γίνεται λόγος για πληθωρισμό ύψους 1%.
Από την άλλη υπάρχει ο αποπληθωρισμός, που σημαίνει πως η αξία του νομίσματος αυξάνεται και πως με το ίδιο χρηματικό ποσό μπορούμε να καταναλώνουμε περισσότερα στο μέλλον. Επιφανειακά η ιδέα ότι με τα ίδια χρήματα μπορούμε να αγοράζουμε όλο και περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες στο μέλλον φαντάζει εξαιρετική αλλά στην πραγματικότητα ο αποπληθωρισμός μπορεί να αποβεί καταστροφικός για μια οικονομία και συνήθως φανερώνει οικονομίες που συρρικνώνονται. Αυτό συμβαίνει γιατί σε αποπληθωριστικές οικονομίες οι καταναλωτές κρατούν χρηματικά διαθέσιμα με αποτέλεσμα η οικονομία να μην κινείται και το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν,ΑΕΠ (σε περιπτώσεις χωρών) να μικραίνει.
Γενικά οι οικονομολόγοι θεωρούν πως τα χαμηλά (θετικά) ετήσια ποσοστά του πληθωρισμού αποτελούν θετική ένδειξη για την οικονομία καθώς ενθαρρύνουν τον καταναλωτή να καταναλώσει σήμερα χωρίς παράλληλα να χάνει μεγάλη αγοραστική δύναμη στο μέλλον (Schmidt,2021).
Πληθωρισμός και Νομισματική Πολιτική:
Σημαντικό ρόλο στην αυξομείωση του πληθωρισμού μπορεί να παίξει και η Νομισματική Πολιτική που ασκεί η κάθε χώρα. Οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν την δυνατότητα να ρυθμίζουν την ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί στην αγορά είτε μειώνοντας την προσφορά χρήματος είτε τυπώνοντας περισσότερα χρήματα. Εαν η προσφορά χρήματος αυξηθεί στην οικονομία χωρίς όμως να υπάρχει και αντίστοιχη ανάπτυξη που να δικαιολογεί την αύξηση της ποσότητας του χρήματος τότε ο πληθωρισμός αυξάνεται. (Ross, 2020)
Παραδείγματα υπερπληθωρισμού:
Όταν τα ποσοστά του πληθωρισμού ξεφεύγουν της κανονικότητας τότε γίνεται λόγος για το φαινόμενο του υπερπληθωρισμού. Σε αυτές τις περιπτώσεις το χρήμα χάνει δραματικά την αξία του και είναι σημάδι πως η οικονομία βρίσκεται σε ταραχή. Ιστορικά παραδείγματα περιπτώσεων υπερπληθωρισμού είναι:
- Ελλάδα – 1994: Κατά την διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα δανείστηκε και τύπωσε πολύ χρήμα προκειμένου να ανταπεξέλθει στις οικονομικές ανάγκες της αντίστασης κατά των Δυνάμεων του Άξονα. Μόνο το 1940 η ελληνική οικονομία σημείωσε έλλειμμα 790 εκατ. δραχμών καθώς η παραγωγή ήταν ανύπαρκτη και όλοι οι οικονομικοί πόροι οδηγούνταν σε στρατιωτικές δαπάνες. Το 1941 η Ελλάδα χάνει την μάχη με την εισβολή των Γερμανικών δυνάμεων αλλά τον Οκτώβριο του 1944 η χώρα απελευθερώνεται και σχηματίζεται και πάλι ελληνική κυβέρνηση στην Αθήνα. Τους πρώτους δύο μήνες της απελευθέρωσης παρατηρείται μία από τις πιο υπερπληθωριστικές οικονομικές περιόδους της ιστορίας με τον Οκτώβριο του 1994 ο πληθωρισμός στην Ελλάδα να φτάνει το 13800% και τον Νοέμβριο του 1994 το 1600%. Είναι χαρακτηριστικό πως οι τιμές των αγαθών εκείνη την περίοδο διπλασιαζόντουσαν κάθε 4 με 5 ημέρες!
- Γερμανία – 1923: Το 1914 η Γερμανία κυκλοφορεί το νόμισμα της που αντικαθιστά τον χρυσό (German papiermark) με την ισοτιμία του να είναι 4.2 προς 1 αμερικανικό δολάριο Αυτή η ισοτιμία εκτινάχθηκε καθώς ο πληθωρισμός αυξανόταν καθώς τον Αύγουστο του 1923 παράλληλα με τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο η ισοτιμία εκτινάχθηκε σε 1 εκατ. γερμανικά μάρκα προς 1 αμερικανικό δολάριο. Η ανοδική πορεία του πληθωρισμού δεν σταμάτησε εκεί όμως με την Δημοκρατία της Βαϊμάρης να τυπώνει συνεχώς χρήματα για να ανταπεξέλθει στις ανάγκες του πολέμου και την ισοτιμία να κορυφώνεται εν τέλει τον Οκτώβριο του 1923 στο 29500%. Οι τιμές των αγαθών διπλασιαζόντουσαν κάθε τρεις με τέσσερις ημέρες με τους ψυχολόγους να κάνουν λόγο για την εμφάνιση του φαινομένου “Zero Stroke”, όπου οι πολίτες χρειαζόντουσαν δισεκατομμύρια γερμανικά μάρκα ώστε να πραγματοποιούν καθημερινές συναλλαγές με όλα αυτά τα μηδενικά να δημιουργούν πρακτικά προβλήματα στους ανθρώπους. Ο υπερπληθωρισμός στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-1933) καθώς και οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές του αποτέλεσε παράγοντα για την πολιτική αποσταθεροποίηση και την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.
- Γιουγκοσλαβία – 1994: Από την δεκαετία του 70 και έπειτα η Γιουγκοσλαβία έπεφτε σε απανωτά λάθη διακυβέρνησης, οικονομικής διαχείρισης και πολιτικής σταθερότητας. Εκείνη την περίοδο δανειζόταν υπερβολικά από το εξωτερικό ενώ ταυτόχρονα της επιβλήθηκε γενικευμένο εμπάργκο εξαγωγών. Η κατάσταση συνεχίστηκε έτσι μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 80 με το αποκορύφωμα να έρχεται μετά από μία βαριά ύφεση της οικονομίας το 1989 οδηγώντας την χώρα στην αποδοχή δανείου από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund, IMF). Τα χρόνια που ακολούθησαν βύθισαν την χώρα σε ακόμη μεγαλύτερη ύφεση με τους αριθμούς να είναι χαρακτηριστικοί: το 1990 περισσότερες από 1100 επιχειρήσεις χρεοκόπησαν με 600000 εργαζόμενους να χάνουν την δουλειά τους (από τους 2700000 ανθρώπους του εργατικού δυναμικού της χώρας) και ακόμη 500000 να επηρεάζονται οικονομικά. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις ευρύτερες πολιτικές αναταραχές στην περιοχή οδήγησαν στην ακατάπαυστη εκτύπωση δυναρίων από την κυβέρνηση και φυσικά στον υπερπληθωρισμό. Η χειρότερη στιγμή για τον πληθωρισμό έφτασε το 1994 όπου άγγιξε το αστρονομικό ποσοστό του 313 εκατομμύρια τοις εκατό, κάτι που σημαίνει πως οι τιμές διπλασιαζόντουσαν κάθε 34 ώρες. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης η χώρα τύπωνε και ξανατύπωνε δηνάρια με διαφορετικές ονομασίες όπως ‘το νέο δηνάριο’, ‘το νέο νέο δηνάριο’ και ‘το σούπερ δηνάριο’ χωρίς καμία αποτελεσματικότητα με το γειτονικό γερμανικό μάρκο να αποτελεί το ανεπίσημο σταθερό νόμισμα για τις συναλλαγές.
- Ζιμπάμπουε – 2008: Με την απόκτηση της ανεξαρτησίας της το 1980, η χώρα εξέδωσε το δικό της νόμισμα με ισοτιμία 1 προς 1,25 αμερικανικά δολάρια. Ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου και τις λανθασμένες πολιτικές και οικονομικές επιλογές η χώρα ήταν διαρκώς σε οικονομική ύφεση και χρειαζόταν την βοήθεια του ΔΝΤ. Ειδικότερα, έπειτα από ένα νομοσχέδιο (1990) του τότε προέδρου Robert Mugabe που όριζε ανακατανομή της γης από τους Ευρωπαίους κατακτητές στους ντόπιους πολίτες της Ζιμπάμπουε, η οικονομία της χώρας άρχισε να συρρικνώνεται ταχύτερα καθώς οι νέοι αγρότες δεν είχαν την τεχνογνωσία και την εμπειρία των προκατόχων τους με αποτέλεσμα η ποσότητα και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων να μειώνεται. Η χώρα τύπωνε διαρκώς χρήματα προκειμένου να ανταπεξέρχεται στις αποπληρωμές των δανείων του ΔΝΤ αλλά και στις υποχρεώσεις της με αποτέλεσμα τον Νοέμβριο του 2008 ο πληθωρισμός να φτάσει το 79 δισεκατομμύρια τοις εκατό και οι τιμές να διπλασιάζονται περίπου κάθε 24,7 ώρες.
- Ουγγαρία – 1946: Η περίπτωση της Ουγγαρίας του 1946 είναι αυτής του μεγαλύτερου υπερπληθωρισμού στην ιστορία. Το 1927 η χώρα τυπώνει το πρώτο της εθνικό νόμισμα, το ουγγρικό πιγκού προκειμένου να σταθεροποιήσει την οικονομία και τον πληθωρισμό. Το πιγκού όμως δεν κατάφερε να πετύχει ποτέ το σκοπό του καθώς η Ουγγαρία ήταν ήδη σε δυσμενή οικονομική κατάσταση έπειτα από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης (Great Depression – 1929-1939) με τα χρέη της χώρας να μεγεθύνονται διαρκώς. Στα παραπάνω ήρθε να προστεθεί και ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος που επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση με την κυβέρνηση πλέον να ελέγχει ολοκληρωτικά την Κεντρική Τράπεζα της Ουγγαρίας τυπώνοντας ασταμάτητα χρήματα προκειμένου να εξυπηρετούνται οι ανάγκες της οικονομίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό πληθωρισμού στην ιστορία σημειώθηκε το πρώτο εξάμηνο του 1946 και συγκεκριμένα ήταν 13,6 πεντάκις (!) εκατομμύρια % και πρακτικά οι τιμές διπλασιαζόντουσαν κάθε 15,6 ώρες. Χαρακτηριστικό της δυσμενούς κατάστασης ήταν η έκδοση του χαρτονομίσματος των 100,000,000,000,000,000,000 πιγκού.
Σχέση Πληθωρισμού – Αγορών:
Το ύψος του πληθωρισμού επηρεάζει άμεσα τις αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Συγκεκριμένα για το χρηματιστήριο, ένα υψηλό ποσοστό πληθωρισμού σημαίνει αμέσως υψηλό κόστος δανεισμού και υψηλές δαπάνες πρώτων υλών για τις εισηγμένες εταιρίες. Φυσικά αυτά τα κόστη αναμένεται να αποτυπωθούν και στην απόδοση και τις οικονομικές καταστάσεις των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα να δημιουργείται κλίμα αβεβαιότητας για το εαν είναι ικανές να ανταπεξέλθουν στα νέα οικονομικά δεδομένα. Επιπλέον με υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού συρρικνώνονται και οι αναμενόμενοι μελλοντικοί ρυθμοί ανάπτυξης των εταιριών κάτι που αποτυπώνεται και στις τιμές των μετοχών τους.
Το πρόβλημα στην σχέση πληθωρισμού – αγορών δεν είναι το ύψος του πληθωρισμού αλλά το κατά πόσο ο πληθωρισμός θα βρίσκεται στα αναμενόμενα επίπεδα ώστε να προλαβαίνουν να προσαρμόζονται οι αγορές.
Για παράδειγμα εαν το επενδυτικό κοινό αναμένει μία αύξηση της επένδυσής του κατά 6% και ο πληθωρισμός είναι 2% τότε στοχεύει σε μία μέση απόδοση 8% (προκειμένου να ενσωματωθεί και ο πληθωρισμός). Αν όμως στο παράδειγμά μας για κάποιο λόγο ο πληθωρισμός αντί για το αναμενόμενο 2% αυξηθεί στο 6% τότε η απόδοση των επενδυτών θα είναι η μισή, 4%, εαν η αγορά δεν προλάβει να αντιδράσει. (Bob Pisani, 2021)
Όπως γίνεται κατανοητό ο μεγάλος φόβος των αγορών απέναντι στον πληθωρισμό έχει να κάνει με την αβεβαιότητα και την διαταραχή που μπορεί να προκαλέσει στην οικονομία μια απότομη – απρόσμενη αλλαγή του, παρά με το ακριβές ποσοστό του.
Είναι γεγονός πως το ύψος του πληθωρισμού μπορεί να αυξάνεται όταν μια οικονομία είναι σε ύφεση αλλά και όταν μια οικονομία μεγεθύνεται. Όσον αφορά τις αγορές όμως, αυτές ανταποκρίνονται πολύ χειρότερα όταν ο πληθωρισμός αυξάνεται λόγω μιας γενικευμένης οικονομικής αστάθειας – σμίκρυνσης, καθώς ενισχύεται η ευρύτερη αβεβαιότητα.
Covid-19 και Πληθωρισμός:
Η πανδημία του κορονοϊού που ξεκίνησε στα τέλη του 2019 και έκτοτε σημειώνει κορυφώσεις και υφέσεις έχει επηρεάσει την ζωή όλων μας. Μέχρι στιγμής περισσότεροι από 4,162 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει την ζωή τους λόγω του ιού (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Ιούλιος 2021) και οι απανωτές καραντίνες και τα σκληρά περιοριστικά μέτρα είχαν (και έχουν) σαφώς αρνητικές κοινωνικές, ψυχολογικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Στο κομμάτι της οικονομίας, η παγκόσμια παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών επιβραδύνθηκε με το Παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) να σημειώνει συρρίκνωση της τάξης του -3,59%, την πρώτη μείωση έπειτα από αυτή του 2009 (-1,66%) που προκλήθηκε λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 (Παγκόσμια Τράπεζα).
Για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιδράσεων του Covid-19 οι Κεντρικές Τράπεζες ανά τον κόσμο τύπωσαν επιπλέον χρήματα προκειμένου να μην καταρρεύσουν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Συγκεκριμένα τα πακέτα οικονομικής ενίσχυσης κατά την διάρκεια της πανδημίας στις ΗΠΑ ανήλθαν σε περίπου 4 τρις $ (Wu, 2021) ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε περίπου 2,01 τρις €, αριθμό ρεκόρ στην ιστορία της (European Commission).
Ωστόσο παρά την μεγάλη ποσότητα νομίσματος που εισέρευσε στο σύστημα δεν υπήρχε η ανάλογη κατανάλωση με αποτέλεσμα το πλεόνασμα χρημάτων να συσσωρεύεται σε τραπεζικούς λογαριασμούς. Στην Μεγάλη Βρετανία κατά την διάρκεια των lockdowns οι πολίτες αποταμίευσαν στους λογαριασμούς τους 160 δις £ (Inman, 2021).
Σύμφωνα με το Bureau of Labor Statistics (BLS) ο πληθωρισμός στην αμερικανική οικονομία την περίοδο Ιουνίου 2020 – Ιουνίου 2021 ήταν 5,4% ενώ αυξήθηκε κατά 0,9% μέσα σε ένα μήνα (Μάιο – Ιούνιο). Μερικοί κλάδοι είδαν τις τιμές να αυξάνονται ακόμη πιο δραματικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτά της αγοράς μεταχειρισμένων αυτοκινήτων (κατά μέσο ένα αγοραστής θα έδινε 10,5% περισσότερα χρήματα τον Ιούνιο από ότι τον Μάιο για την αγορά του ίδιου αυτοκινήτου) και της αγοράς ενέργειας (οι τιμές του ρεύματος αυξήθηκαν κατά 1,5% και οι τιμές του πετρελαίου κατά 2,5%).
Μια ματιά στο μέλλον:
Ο πληθωρισμός σίγουρα μπορεί να φανερώσει αν μια οικονομία βαδίζει στο σωστό δρόμο ή αν είναι έτοιμη να καταρρεύσει, αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση ο αυξανόμενος πληθωρισμός αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο και είναι απόρροια της πανδημίας.
Εφόσον τα επίπεδα ανεργίας και η παραγωγή επανέλθουν στην προ-covid εποχή (όπως και δείχνουν να κατευθύνονται) τα υψηλότερα επίπεδα του πληθωρισμού δεν θα αποτελέσουν απειλή για την ευστάθεια της παγκόσμιας οικονομίας.
Εξάλλου σε ανακοίνωση της Fed τον προηγούμενο Αύγουστο ξεκαθαρίστηκε πως η αμερικανική οικονομία μπορεί να ανταπεξέλθει σε μεγαλύτερα επίπεδα πληθωρισμού από το αναμενόμενο καθώς τα προηγούμενα 15 χρόνια ήταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Βασική μέριμνα όλων είναι η επανεκκίνηση της οικονομίας κι η επιστροφή των ανθρώπων και των επιχειρησεων στην κανονικότητα (Tepper,2021).
Πηγές:
>https://www.forbes.com/advisor/investing/what-is-inflation/
>https://www.cnbc.com/2011/02/14/The-Worst-Hyperinflation-Situations-of-All-Time.html
>https://www.investopedia.com/ask/answers/042015/how-does-money-supply-affect-inflation.asp
>https://www.cnbc.com/2021/05/13/heres-why-stock-investors-are-watching-inflation-so-closely.html
>https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG
>https://ec.europa.eu/info/strategy/recovery-plan-europe_en
>https://www.forbes.com/advisor/investing/why-is-inflation-rising-right-now/
Εικόνα: https://tendercapital.com/en/what-is-the-difference-between-inflation-hyperinflation-and-deflation/
